აკაკი წერეთელი - რამოდენიმე სიტყვა ქართული გალობის აღდგინების გამო

მე მგონია, ცხადი უნდა იყოს ყველასთვის, რომ საქართველოს ერთობის დროს ენაც ერთი გვქონია, ღრმად შემუშავებული და წესივრადაც დაკანონებული. ამას გვიმტკიცებენ: ,,ვერფხისტყაოსანი“, ,,ვისრამიანი“, ,,დარეჯანიანი“, ,,რუსუდანიანი“ და სხვ. აგრეთვე აღარც ის არის საეჭვო, რომ სამეფოს გაყოფისა და დაცალცალკევების შემდეგ ენასაც ხრწნილება შეპარვია. ადგილობრივი კილო მიუღია და ისე შელახულა, რომ დღეს ის კანონიერი ენა აღარსად ისმის, - მაგრამ ეს მაინც არ ნიშნავს ენის სრულიად დაკარგვას. ავიღოთ, მაგალითად, ძვირფასი რამ მანიაკი: ის რომ იმისთანა უფსკრულში ჩავარდეს, საიდანაც ამოღება შეუძლებელია, მაშინ ეთქმის დაკარგულობა და თუ მხოლოდ ის ძაფი გაუწყდა, რომელზედაც აუსხავთ მისი მარცვლები, გაიფანტა მარგალიტები და გაიბნა აქეთ-იქეთ, სხვადასხვა კუთხეებისკენ, ეს არ იქნება დაკარგვა. საჭირო იქნება მხოლოდ იმ გაბნეული მარგალიტების მოძებნა, პოვნა, აკრეფა, მოგროვება და ხელახალ ძაფზედ ასხმა, და ხელში დაგვრჩება ისევ ძველი სამკაული, გაწმენდილი და გაახლებული, მაგრამ მარტო ერთ რომელიმე კუთხეში რომ აკრიფოს ვინმემ მხოლოდ იქ მიგორებული მარცვლები და სხვაგან აღარ ეძიოს, თანვე იმ მარგალიტებს ააყოლოს ლობიოს მარცვლებიც, აასხას მანიაკად და იძახოს: ეს არის ნამდვილი ის ჩვენი ძველი მანიაკიო, ეს იქნება პირდაპირი ან უგუნურება და ან სიზარმაცის ნიშანი.

სწორედ ამგვარ მდგომარეობაშია დღეს ქართული ენა და ზოგიერთა მისი ცოდნის მჩემებლებს - ზოგს ქალაქური, კინტოური, სხვადასხვა ენებისგან შემდგარი ენა ჰგონია ნამდვილი ქართული, ზოგს სიტყვებდაკარგული ამერული და ზოგს სხარტულობით გაცეტებული იმერული, მაგრამ ყველანი კი სტყუიან და, სანამ ყოველ კუთხეს არ მოივლიან, ყველგან არ გამოსძებნიან სიტყვებს და არ შეასწორებენ ძველთაგან, ცუდად მოყვრობენ სამშობლო ენას.

რაც ენის შესახებ ვსთქვით, ისევე ითქმის ქართულ გალობაზედაც. თავდაპირველ ბერძნულიდან შემოგვიღია გალობა. მაგრამ ისე კი გაგვიქართულებია, ესე იგი მიგვიცია ისეთი ადგილობრივი კილო და ხასიათი, რომ დედანს აღარ გვაგონებს და ჩვენს ეკლესიას ეკლესიას პატივსაცემად და საგონებლად იმ პირველ მოძღვრისა, ქართულ გალობაში ,,ისპოლა“ დაუტოვებია და დღესაც ბერძნულის სიტყვებით ჰგალობს. ენისა არ იყოს, გალობაც ადრე ერთი და იგივე ყოფილა საზოგადოდ საქართველოში  და დღეს კი ისიც დამახინჯებულია. ამ ნაკლულევანებას ყოველთვის ვგრძნობდით, გვინდოდა როგორმე ნოტებით აღგვედგინა, მაგრამ დღემდის მცოდნე პირები გვარწმუნებდნენ, რომ შეუძლებელიაო  და დღეს კი, როდესაც ბ. ქორიძემ მაგალითი გვიჩვენა, ყოველი კუთხიდან გამოჰყვეს თავი და შინაური, თუ გარეული იმას იძახის: არა, მე უკეთ შევადგენ და არა მეო!.. კეთილი და პატიოსანი!.. ძალიან კარგი, მაგრამ სამწუხარო ის არის, რომ იმათ პირადი რამ ანგარიში და კუდაბზიკობა ამოქმედებთ და სხვადასხვა ჩვეულებრივ ხრიკებს იქამდი მიუწევია, რომ ლამის საქმე არივ-დარიონ რაღაც წვრილმანური პატრიოტობის გამოჩენით. ამ შემთხვევაში ჩვენ გვაკვირვებს კომიტეტის მოქმედება ის ისეთ რამეებს აჰყოლია, რომ თუ ერისკაცთაგანაც საზოგადო თანაგრძნობისა და დახმარების სურვილი აქვს ამ საქმეში, ასე არ უნდა იქცეოდეს! ერთი ამბობს: ,,მე ჯერ შევისწავლი ნოტებს, მერე დავივლი იმერეთს, შევასრულებ გალობას და მერე დაგიწერთო“. მეორე არწმუნებს, რომ მე არც ენა ვიცი და არც ხასიათი, მაგრამ ნოტებზე კი, რაც გინდათ, თვალის დახამხამებამდი გადაგიღებთო და სხვ. და სხვ. კომიტეტიც ყურს უგდებს და არ იცის, რა ქნას!.. საქმეს ტყუილუბრალოდ აჭიანურებენ და საგულისხმო ვერა გამოურჩევიათ რა. ბოლოს კი, თითქოს აუქციონით ჰყიდდნენ რამეს, გადაუწყვეტიათ, ვინც უფრო იაფად გადაიღებს, იმას მივცეთო და, რასაკვირველია, რომ ესეც უბრალოდ და უსარგებლოდ დროის დაკარგვაა. როგორ თუ გადაიღებს? ჯერ აღდგინება უნდა და მერე გადაღება!..  განა დაწერა და გადაწერა ერთი და იგივეა? ვინც კი ანბანი იცის, იმას ადვილად შეუძლიან უმეტ-ნაკლებოდ გადახატვით გადასწეროს, რასაც კი მისცემთ გადასაწერად, მაგრამ, თუ ის ენა არ ესმის და შესწავლილი არა აქვს, რომლიდანაც სწერს, როგორ გაიგებს - სად რა შეცდომაა, სად მეტია, სად აკლია, და, მაშ, როგორღა გაასწორებს და აღადგენს დედანს? გალობაც ასე: ,,ანბანურად“ ნოტებით მისი გადაღება ძნელი არ არის, მაგრამ აღდგინება? ნუთუ ქართული გალობა ისე დასრულებულია, რომ აღარ ეჭირვება რა გარდა ნოდებით გადაცემისა? და სად არის გალობა? და რომელია? ზოგი ამტკიცებს ,,კარბელოვის“ გალობააო და ზოგი იძახის ,,გურულიაო“! უკაცრავად კი გახლავართ, მაგრამ ორივე მხარე კი სტყუის...

,,კარბელოვის“ გალობა არის მხოლოდ პირველი დასაწყისი გალობისა, პირველი გაკვეთილი და იმ პირველ მუხლით გალობენ ყოველ საგალობელს, ისე როგორც ახალი მოსწავლე ამოსაღებით ჰკითხულობს ყოველგვარ წიგნს, ,,ალილოს“, ,,სალხინოს“, ,,საზაროს“, ,,საძილისპიროს“, ,,სადღესასწაულოს“, და ,,ჭრელს“, თუ ,,საკარნახოს“ - ყველას ერთიანად იმავ კილო-ხმით გალობენ.

გურული გალობა, მართალია, სრული სკოლა არ არის, მაგრამ მეტის კრიმანჭულებით გადაუსხვაფერებიათ, გადაუცდენიათ კანონზე და ძველებურად ვეღარც ის ხატავს საგანს და, მაშასადამე, ეს გალობები რომ გადავიღოთ მითი მოვრჩეთ საქმეს, პირველ შემთხვევაში, უგუნურება იქნებოდა და, მეორეში - შეცდომა. არა, კომიტეტს თუ მართლა გულწრფელად სურს გალობის აღდგინება, უნდა აიჩინოს მცოდნე პირი. იმან უნდა მოიაროს მთელი საქართველო, ყოველ კუთხეში და ყოველგან დაუგდოს ყური საერო კილო-ხმებს, თვითონაც შეისწავლოს; ნამეტანი რაც შეჰპარვია გალობას, გამორიცხოს, რაც აკლია - შეავსოს, აღადგინოს ნელ-ნელა აუჩქარებლად და სხვებსაც ასწავლოს: ამგვარად შედგება სკოლა და გალობაც თანდათან სისრულეში მოვა. როგორც საქმის მოსარჩლე და არა პირადობისა, ვიტყვი, რომ ამგვარი მოთავე კიდეცა გვყავს ბ. ქორიძე. ვისაც გაუგონია მისგან ნოტებზედ გადაღებული გალობა  და სიმღერები, თუ არა ჟინით, წინააღმდეგობას ვერ დაიწყებს. ჩვენ არ ვიტყვით, რომ კიდევ უკეთესიც არ შეიძლებოდეს, მაგრამ ეს საზოგადო კანონია ყოველისფრისათვის!.. დღეს თუმცა მხოლოდ მარტო სამს ხმაზედ არის შედგენილი ეს გალობა, დანაშთენი ხმები არ ჩაერთვის და გუნდიც არ შემდგარა, მაგრამ მაინც გულს ელხინება მისი მოსმენა.  განსაკუთრებით გურული კრიმანჭულები საუცხოვოდ არიან გადაღებულნი. გალობას მხოლოდ ერთი მცირე რამ შევნიშნეთ, რომელიც ადვილი გამოსაწორებელია: სამივე ხმა ერთად იწყებს და ეს წინააღმდეგია ქართული გალობის: ,,მოძახილი“ მიტომ ჰქვიან ერთ ხმათაგანს, რომ მერე უნდა დაეხმაროს, საზოგადოდ მთქმელი იწყებს, მაღალი ბანი მოსძახებს, კრინი აბამს, ბანი მხარს აძლევს, დგრინი აგვირგვინებს და ძილი ატკბობს...

ამათ ყველას თავ-თავის დრო აქვს და შიგადაშიგ შეერთებულად ხმას გამოსცემენ ხოლმე და კიდეც ამაშია ჩვენი გალობის ტკბილხმოვანების საიდუმლო.

აკაკი წერეთელი - 1884.   

წიგნიდან: ,,მამული, ენა, სარწმუნოება" - თბილისი. 2012 (წერის სტილი დაცულია)