воскресенье, 13 декабря 2015 г.

არტემ ერქომაიშვილი - ავტობიოგრაფია

მოგესალმებით მეგობრებო! გთავაზობთ არტემ ერქომაიშვილის ბიოგრაფიას, რომელიც აკრებილია სწორედ იმ ხელით, რომლითაც წერდა თავად არტემი (ამიტომ ხედავთ მას ინგლისური შრიფტით). იმისთვის, რომ თქვენც წაიკითხოთ ბიოგრაფია არტემისეული ხელით, უნდა გადახვიდეთ ბმულზეhttp://bin.ge/dl/207699/Artem-Erqomaishvili.ttf.html , დააყენოთ ეს ფონტი თქვენ კომპიუტერებში და მაშინ შეძლებთ წაკითხვას ჩვეულებრივ, ქართული, არტემისეული ხელით. სამწუხაროდ, ფონტი არ ყენდება ტელეფონებსა და აიპადებში. ფონტი შექმნილია ლევან ვეშაპიძის მიერ.


            artem gigos-Ze erqomaiSvili


davibade 1887 wels 22 oqtombers, ozurgeTis mazraSi, exlandel maxaraZis raionSi, sof. makvaneTSi. mSoblebi Cemni iyvnen miwis muSa Raribi glexebi, 1896 wels Semiyvanes sofel makvaneTis samganyofilebian skolaSi. davamTavre 1899 wels, radganac mSoblebi Raribi myavda swavlis gagrZeleba ver SevZeli da vmuSaobdi mamasTan saxlSi. mama Cemi momRerali iyo da Semaswavla guruli xalxuri simRerebi. 1904 wels mama Cemma Semaswavla marselioza da miTxra es axalTaobis simReraa da Sen Sens tolebs unda aswavlovo. me sxva simRerebTan erTad Cem tol biWebs Sevaswavle axalTaobis simRera marselioza da vmRerodiT sadac saWiroeba moiTxovda.
1907 wels mama Cemi miiwvies qalaq TbilisSi guruli xalxuri simRerebis firfitebze Casawerad, Sekriba momRerlebi 10 kacis raodenobiT da mec miviRe monawileoba simRerebis gadaRebaSi.
1908 wels gamicno didma mgalobelma melqisedek nakaSiZem, moewona Cemi xma da sTxova mama Cems gamouSvi CemTan da Sevaswavli mTlianad salxino da saeklesio sagaloblebso, mamaCemi dasTanxmda nakaSiZis Txovnas da daviwye sagaloblebis Seswavla, sadac vswavlobdi 1908 wlidan 1911 wlamde da Seviswavle saero da saeklesio sagaloblebi oriaTasamde. sagaloblebs pirvelad kiloze gvaswavlidnen ubralod, Semoklebulad, Semdeg varjiSiT vswavlobdiT, varjiSis swavlebis dros nakaSiZe moiwvevda mis megobar karg mgaloblebs, d. dumbaZes. n. kontriZes. s. molariSvils. da sxvebs. sagaloblebis swavlis dros xalxur niSnebs gvaswavlidnen da dReSi xalxuri niSnebiT 10 galobebs viswavlidiT da Semdeg CveniT vizepirebiT.
1911 wels gamgzavnes simRera galobis maswavleblad maSindel senakis mazraSi, exlandel cxakaias, abaSis da gegeWkoris raionebSi, sadac davyavi 1917 wlamde. simRera galobas vaswavlidi soflebSi, TiTeul sofelSi vrCebodi sami Tvidan eqvs Tvemde, xelfass ekklesiis Semosavlidan maZlevdnen TveSi 45 maneTs. pirvelad daviwye muSaoba TekladSi, (cxakaias raioni) meored sof. nosirSi, 3. wyemSi, 4. gejeTSi, 5. ZonZirSi, 6. isulaSi, 7. sakizirioSi, 8. saodiSarioSi, 9. sagamsaxurdioSi, 10. kot(z)ianeTSi, 11. naqalaqevSi, 12. suJunaSi, 13. abaSaSi, 14. martvilSi. (gegeWkoris raioni)
1917 wels gadmovedi guriaSi da iq daviwye simReris maswavlebloba, maxaraZis raionis sxva da sxva soflebSi, sof- makvaneTSi, sof- zvanSi, sof- zvanSi, sof- cixis ferdSi, sof- konWkaTSi. 1918 wels me da varlam simoniSvili SevamxanagdiT SevkribeT momRerlebi da daviwyeT koncertebis gamarTva saqarTvelos sxva da sxva qalaqebSi.
  1921 gamoveyevi simoniSvils da Camovayalibe guruli xalxuri momReralTa gundi 12 kacis raodenobiT, gundSi monawileobdnen saukeTeso momRerlebi. mama Cemi g. erqomaiSvili, biZa dedis Zma g. babiloZe cnobili wvrilis mTqmeli. da Cemi Zmebi anania da vladimer erqomaiSvilebi, Zmebi dimitri da ilarion pataravebi. a. basilaiSvili, s. vaSalomiZe, a. wivwivaZe da sxvebi. davamuSaveT simRerebi da vmarTavdiT koncertebs dasavleT saqarTvelos qalaqebSi da soflebSi. da agarak baxmaros da gomis mTis sezonze.
1924wels migviwvies qalaq TbilisSi guruli xalxuri simRerebis notebzed da firfitebzed Casawerad, sadac davyaviT erTi Tve, da CavawerineT ramodenime guruli xalxuri simRerebi. simRerebs swerdnen kompozitorebi, m. balanCivaZe, d. arayiSvili, k. focxveraSvili da kargareTeli. Semdeg davbrundiT guriaSi, da gavagrZeleT muSaoba Cvens raionSi. 1924 wels qalaq baTumSi arsebobda akademiuri gundi m. kuxianiZis xelmZRvanelobiT, gundi apirebda sagastrolod wasvlas baTumidan baqomde, m. kuxianiZem mTxova Cemi gundiT mimeRo monawileoba maTTan erTad da yovel koncertebzed erTi ganyofileba Cven Segvesrulebia. me davsTanxmdi da vimogzavreT xsenebul gundTan erTad saqarTvelos yvela qalaqebSi da baqoSic. baqodan davbrundiT kuxianiZe baTumSi, da me ki maxaraZeSi.
1925 wels mimiwvies qalaq baTumSi mtvirTavma muSebma gundis mosawyobad, daviwye muSaoba da Camovayalibe xalxuri momRerali gundi 20 kacis raodenobiT, aRniSnuli gundi Cemi xelmZRvanelobiT momsaxurebas uwevda aWaris muSa mosamsaxureebs. 
1927 wels Cemi xelmZRvanelobiT monawileoba miviRe qalaq quTaisSi saqarTvelos momReralTa gundebis Sejibrze, miviRe I jildo. 


ფოტოზე: 
1. გიგო ერქომაიშვილის ოჯახი - 1906 წ.
2. სოფელ მაკვანეთის ანსამბლი. ხელმძღვანელი გიგო ერქომაიშვილი - 1907 წელი.
3. სოფელ თეკლათის მომღერლები. შუაში ზის არტემ ერქომაიშვილი - 1911 წელი.
4. გურულ-აჭარული გუნდი ა. ერქომაიშვილისა და ვ. სიმონიშვილის  ხელმძღვანელობით - 1917-18 წელი.          
5. ბათუმის ნავსადგურის მტვირთავ-მუშათა გუნდის პირველი შემადგენლობა -  1925 წელი.
6. ბათუმის ნავსადგურის მტვირთავ-მუშათა გუნდი I რესპუბლიკურ ოლიმპიადაზე -    1927 წელი.



წყარო: ჩემი ბაბუა - არტემ ერქომაიშვილი - ანზორ ერქომაიშვილი. თბი-ლისი 2015. გვ44, 45,47,49,50.

понедельник, 23 ноября 2015 г.

ძუკუ ლოლუა - პატარა საუბარი ხალხურ სიმღერასა და გალობაზე


დედამიწის ზურგზე არსებობს მაზე(?) გარჩევა მიწისა და წყლისა; წყალშიაც მდინარისა და ტბისა; მიწაშიაც მთისა და მინდორ-ველისა, წყალი და ხმელეთი, მინდორი და მთა-გორაკი, ტყე და ტიალი წარმოადგენენ ერთ თაიგულს, რომელსაც ჩვენებურად ,,დედამიწა" ეწოდება. ამ დედამიწის ზურგზე ცხოვრობს კაცობრიობა, კაცობრიობაში არსებობენ ერნი; ერში კაცი, რომელსაც ესაჭიროება სხვადასხვანაირი განვითარება სხვადასხვა დარგში.
სხვადასხვა ადგილში ცხოვრებამ წარმოშვა სხვადასხვაგვარი სახე კაცობრიობისა. ერი კაცისაგან განსხვავდება ისე, როგორც მიწა მიწისაგან, წყალი წყლისაგან. შემართებელი თვისება პიროვნებას მეტი აქვს თავის ერთან, ვიდრე კაცობრიობასთან. ამ ერისაგან გამოაქვს მას თავისი ხასიათი, ზნე-ჩვეულება, სატირალი, სასაცილო, სამწუხარო, სასიამოვნო სასიმღერო კილო, აქ ძღება ის ტირილით და მწუხარებით და აქ იქარვებს ის ჯავრს და სიამოვნობას, და ეს თუ მუსიკაა, აქ ჩამოასხამს მისი მხიარულების სასმენ ფერს.
კაცობრიობის პატარა კუთხეში სხვადასხვა ერის შორის ქართველსაც აქვს, ჩემის აზრით, ადგილი და ეს იმისთვის აქვს, რომ მან თავისი განვითარება ზნეობრივი, გონებრივი და ფიზიკური წარმოშვა საკუთრად, განსხვავდა სახით, აზრით, მოქმედებით და ინიციატივით საკუთარ ცხოვრების პროცესში. და ეს ადგილი ჯერ თუ ცოტათი შეგვრჩენია, ეს მხოლოდ იმისთვის, რომ ევროპის მთელში არ გავთქვეფილვართ. ხოლო, სამწუხაროდ, ნაწილი ჩვენი გადაგვარებულ ინტელიგენციისა აქედან გვიპირებენ გაძევებას. რა დააშავა ქართველმა ერმა თუ კი მან თავისი გალობა არ გააევროპელა, არ გააოთხხმოვანა და შეინარჩუნა საკუთარი? ის განა, რომ ევროპიულად განვითარებულს გემოვნებას სამხმოვანი გალობა ყორნის ჩხავილად ესმის და მომაკვდავ კაცის ხრიალად ეჩვენება?! განა საჭიროა ყველაფერი ის მოისპოს, რაც ევროპიელთ გემოვნებას უფუჭებს და რასაც ევროპიელნი ვერ შესთვისებიან? იქნება ბევრ აღარ მოსწონს ჩვენი ენა - რომელ ენაზე ვილაპარაკოთ, რომ მათი გემოვნება არ გავაფუჭოთ? რა ვქნათ? გადავგვარდეთ არა? მოგახსენებთ, რაკი ჩვენი სული, ჩვენი ლხენა და ტირილი, ჩვენი ლოცვა და რისხვა, ჩვენი ეროვნული სამხმოვან სიმღერა გალობაშია, ჩვენი მამა-პაპეულში და თანამედროვეობაში, ჩვენ იმას კი არ უნდა ვცდილობდეთ, რომ ეს სიმღერა და გალობა გავაევროპოთ და გავაოთხმოვანოთ, არამედ, რომ შეგვრჩეს ჩვენი სახე, კილო სიმღერა გალობისა, საშუალება მხიარულებისა და მწუხარებისა - ხალხური სიმღერა და გალობა ძველებური, რომელზედაც ჩვენ თავისუფლად ჩამოვაფრქვევთ ცრემლებს მწუხარებისას და სიხარულისას.
ჩვენი მდებარეობა,ჩვენი მდგომარეობა, ჩვენი მოსაწონი და დასაწუნი მხარენი აქ არის ჩამარხული და ეს უნდა გვქონდეს ჩვენ, რადგანაც ჩვენა გვაქვს და მხოლოდ მით ვგრძნობთ და ვაგრძნობინებთ და ვაგრძნობინებთ თავსაც და სხვასა. ეს საკუთარი კლიტეა ჩვენი სულისა და დავკარგავთ რა მას, სხვა ჩვენთვის არ გაიჭედება და სხვისი კლიტის მოიმედე მშრალზე დავრჩებით.
შოთა  რუსთაველი ამბობს: ,,ჩემი ჩემებრ არვინ უწყის რა მამწარებს, რა მატკბუნებსო". ჭეშმარიტად - ვინც დააკვირდება თავის თავს და თავისი ერის ზნესა და ჩვეულებას, იმისთვის ადვილია ზემო ბრძნული უკვდავი პოეტის სიტყვები.
და თუ მართლა უფრო საკუთარ ტკივილებს, მწუხარებას და სიხარულს მეტად ვიგძნობთ, მაშ ვეცადოთ, რომ აღვადგინოთ ჩვენი მკვდარი თავისი სახით, თორემ სხვისი სახით შენ მკვდარს შენ ვერ იცნობ და ვერც ის გიცნობს. გავაცოცხლოთ, რომ გაგვაცოცხლოს თავისივე სახით, რომ ის ჩვენ ვიცნოთ და ჩაწვდეს რა ჩვენს გულში, აღადგინოს მან ჩვენში მიყუჩული და მიძინებული გრძნობანი.
გავაცოცხლოთ, რომ გაგვაცოცხლოს. საჭირო გაოთხმოვანება კი არ არის, არამედ სამხმოვანის აღდგენა, ნოტებზე გადაღება და გამშვენება მისი.



სტატია დაბეჭდილია წიგნიდან: ,,ქართული გალობის ქრონიკა 1861-1921 წლების პერიოდიკაში“. თბილისი, 2015, გვ. 597-598.

  პირველწყარო: გაზეთი ,,სახალხო საქმე", 1919, 1 ოქტომბერი, 641, გვ. 4

   ძუკუ ლოლუას ბიოგრაფია:  ძუკუ ლოლუა - ვიკიპედია




суббота, 14 ноября 2015 г.

ჯამბაკურ გურიელი - ორიოდე სიტყვა ქართული გალობის გავრცელების შესახებ


ხშირად გვესმის და გაზეთებშიაც ვკითხულობთ, რომ ბ.-ნმა ფ.ქორიძემ გადაიღო ნოტებზედ ქართული გალობა და სიმღერა და ავრცელებს ხალხშიო. ჩვენ, თუმცაღა გვრწამდა ეს ამბავი, მაგრამ სმენით მის მიერ გადაღებული გალობა არ მოგვესმინა. კვირას, 29 ივნისს, ს. სუფსის ეკლესიაში მოვუსმინეთ სრული წირვის გალობას, რომელმაც დიდი სიამოვნება მოჰგვარა მსმენელ საზოგადოებას. ხოროში მონაწილეობას იღებდა 15 კაცი, რომელთაც მშვენივრად, მწყობრად და შეუშლელად აღასრულეს მთელი წირვის წესი. როგორც მოგახსენეთ, გვწამდა ბ-ნ ქორიძის ღვაწლი გალობა-სიმღერის ნოტებზე გადაღების საქმეში, მაგრამ თუ ასე მშვენივრად გამოვიდოდა ჩვენი გალობა, ვერ წარმოვიდგენდით.
მე, როგორც მცოდნე ზეპირ გალობისა, გულწრფელად უნდა ვთქვა, რომ ზეპირი გალობა აგრე მწყობრად, მდიდრულად და დიდებულად ვერ გამოვა იმისათვის, რომ ნოტით გალობას ასრულებს 15 და მეტიც კაცი, რომელთა ხმები მტკიცე ჰარმონიით არის ერთმანეთთან შეერთებული; ხოლო ზეპირი გალობა სამი-ოთხი კაცისაგან ითქმის და, რა თქმა უნდა, 15 კაცის მიერ თქმულთან შედარებით მცირეა. წირვის შემდეგ ეკლესიასა და ეკლესიის გალავანში დიდი და პატარა მოდიოდა და მადლობას უცხადებდნენ ბ-ნ ქორიძეს; აგრეთვე, ულოცავდა ახალ ნასწავლ მგალობლებს. როგორც გვესმის, ს. ჯურყვეთსა და ლანჩხუთში აპირებენ ბ-ნ ქორიძის მიწვევას, რომ იქაც ასწავლოს. თუ კი ამის სურვილი აქვთ, ეს ამტკიცებს, რომ საეჭვო და საძნელო არა არის რა. ვინც თანაგრძნობით ეკიდება ქართულ გალობა-სიმღერის საქმეს, დროც ახლა არის, რომ შემთხვევით ვისარგებლოთ და სწორედ სასურველია, რომ ჩვენში ყველგან გავრცელდეს ეს სასარგებლო საქმე. ჩვენდა სამწუხაროდ, ჯერ მხოლოდ სიტყვით ვიჩენთ დიდის თანაგრძნობას და საქმით კი ვერ ვამტკიცებთ ამას. ცოტა აკლია, რომ ასეთ მოღვაწეს თავი მოსძულდეს საზოგადოებისაგან სრულიად თავის შრომის დაუჯილდოებლობისათვის, იძულებული დარჩეს საზოგადო შრომაზედ ხელი აიღოს და კერძო შრომით თავისას მოუცილებელი საჭიროების დაკმაყოფილებისათვის იზრუნოს.
ფილიმონ ქორიძის გურული გუნდი


ივერია, 1897, 6 ივლისი, კვირა, № 135, გვ. 3. 

(სტილი დაცულია)


суббота, 3 октября 2015 г.

მელიტონ ბალანჩივაძე - ქართული სიმღერა

ქართულ ენაში განსაკუთრებული ტერმინები არსებობს მუსიკისა და სხვადასხვა დარგისათვის. საერო მუსიკისათვის იხმარება სიტყვა ,,სიმღერა", ხოლო საეკლესიო - სასულიეროსათვის - ,,გალობა".
თანამედროვე ავტორებს ვერ გაურჩევიათ ერთმანეთისაგან ეს ორი განსაკუთრებული ცნება და ერთის მაგივრად მეორეს ხმარობენ, მაშინ, როცა არც თანამედროვე მცოდნე პირები და არც ძველი ქართველი ავტორები არ სჩადიან ასეთ შეცდომას და თითოეული ამ სიტყვათაგანს მის განსაზღვრულ მნიშვნელობას ანიჭებენ.
სამწუხაროდ, ქართულ საისტორიო წყაროებში არ მოიპოვება ცნობები ქართული ეროვნული სიმღერის ჩასახვის, მისი თანდათანობით განვითარების, ზეგავლენებისა და ცნებების შესახებ, რომლიც მან განიცადა მრავალსაუკუნოვანი არსებობის მანძილზე. როგორც თანამედროვე მდგომარეობიდან ჩანს, მან განვლო დიდი გზა, შეინარჩუნა თვითმყოფადი თავისებურებები, როგორც მუსიკალური გამომსახველობის, ისე კოლორიტისა და სტილის თვალსაზრისით.
ძველ ქართულ ძეგლებში მოიპოვება ნოტების გამომსახველი მრავალი ნიშანი, რომელთაც დიდი ისტორიული მნიშვნელობა აქვთ. მათი არსებობა უდაოდ მოწმობს ქართველთა მუსიკალური აზროვნების განვითარების მაღალ საფეხურზე.
გარდა პირველყოფილი ნოტაციის ნიშნებისა, ქართული სიმღერისა და გალობის მაღალგანვითარებულობაზე ღაღადებს ის მრავალი ტერმინი, რომელნიც ხმების სიმაღლეს აღნიშნავს. მაგალითად: პირველ ხმას ეწოდება ,,დამწყები", მეორეს ,,მოძახილი", შემდეგ - ,,მაღალი ბანი", ,,ბანი", ,,დვრინი" (დაბალი ბანი), ,,გამყივანი" (როდესაც მისი შემსრულებელი ერთს, უმაღლეს საფეხურზე შეაჩერებს ხმას) და ,,კრიმანჭული" (არსებობს კრიმანჭულის საგანგებო შემსრულებელი. რომელსაც ,,მოკრიმანჭულე" ეწოდება).
საქართველოს ულამაზესი ბუნების შთამბეჭდავი სილამაზე მისი კუთხეების მუსიკალური გამომსახველობის მრავალფეროვნებაშიც აღიბეჭდა. მაგალითად, გურიამ, მუსიკალურად ამ ყველაზე მდიდარმა კუთხემ, თავის სიმღერებს გმირული და, ამასთანავე, ლირიკული ხასიათი მისცა, სამეგრელომ - კლასიკური ქალური სილამაზე და სინაზე, ქართლმა და კახეთმა - სიდინჯე და გრძნობათა ფილოსოფიური სიღრმე, სვანეთმა და ფშავ-ხევსურეთმა ცოცხლად შემოგვინახეს ქრისტიანობამდელი წარსულის ცოცხალი ამოძახილი.
ქართული მუსიკის მრავალფეროვნებაზე მეტყველებს ის ფაქტი, რომ მუსიკა იყო თანამდევი ქართველთა ყოველგვარი ცხოვრებისეული სიტუაციისა: როცა ქალი დედობისთვის ემზადებოდა, მისი მეგობარი ქალების გუნდი, ტრადიციის თანახმად, ასრულებდა სიმღერა-ჰიმნს მზის სადიდებლად, რომელიც ნაყოფიერების ღვთაებას განასახიერებდა (იგულისხმება სიმღერა ,,მზე შინა"). ჯერ კიდევ აკვანში, პატარა ქართველს დედა იავ-ვარდით მოფენილ გზას უწინასწარმეტყველებდა. ხვნისა თუ თესვის, მკისა თუ თიბვის, ლაშქრობის თუ ქორწილის, ავადმყოფობისა თუ გლოვის დროსაც ქართველი სიმღერაში გამოხატავდა თავის სულიერ მდგომარეობას.
ქართველს არ სწამდა ,,უხმაურო" ცეკვა, ამიტომ მას სიმღერას აყოლებდა. ეს ორი დარგი ხელოვნებისა განუყრელად იყო შენათესავებული და ამით აიხსნება ის რიტმულობა და პლასტიკურობა, რომელიც ასე ახასიათებს ქართულ საცეკვაო სიმღერას.
საყურადღებოა ის მოვლენაც, რომ ქართველები სიმღერას სამკურნალო თვისებებს მიაწერდნენ და წამალზე უპირატესად თვლიდნენ.
ბოლო ხანებში ქართულმა მუსიკამ უცხოელების ყურადღება მიიპყრო. კომპოზიტორთა შორის, რომელთაც ისარგებლეს ქართული სიმღერებით თავისი მუსიკალური ქმნილებებისათვის, საპატიო ადგილზეა ანტონ რუბინშტეინი, ,,დემონის" გენიალური ავტორი, რომელმაც შესანიშნავი უნარით ისარგებლა მასალით და ქართული მუსიკის მხატვრული დახასიათებაც ჭეშმარიტად გადმოგვცა. იგივე არ ითქმის შაიკოვსკიზე, რომელიც თუმცა იმავე წყაროთი სარგებლობდა, მაგრამ მეთად თავისებურად მოეპყრო მას. მან რთული ორგუნდოვანი და ღრმად ეროვნულ სიმღერას ,,მზე შინას" საცეკვაო ხასიათი მისცა და ,,არაბული ცეკვის" სახით  განათავსა თავის ბალეტ ,,მაკნატუნაში".
ქართული მუსიკა განსაკუთრებით ვოკალურია. ქართული საკრავები თითქმის ყოველთვის სიმღერასთან ერთად გამოიყენება.
უძველესი ფორმა ქართული მუსიკისა არის უნისონით შესრულება. თუმცა, მისი ზედმიწევნით შესწავლა გვარწმუნებს, რომ უნისონური სიმღერის ჰარმონიულით შეცვლა ძველადვე მოხდა. ჰარმონიულის უეჭველი ნიშნებს ატარებს მრავალი ძველი ქართული სიმღერა.
საეკლესიო მუსიკას - ამ უძველეს ქრისტიანულ ქვეყანაში, რომელსაც საკუთარი რელიგიური ცხოვრება ჰქონდა, სერიოზულ ყურადღებას აქცევდნენ ტაძრებსა და მონასტრებში, სადაც მას დამცველები და გამავრცელებლები ჰყავდა. საერო მუსიკა კი მოკლებული იყო ასეთ ყურადღებას, თავისი ოფიციალური სკოლა არა ჰქონია, თუმცა ის ქართველების მთელ ცხოვრებას მსჭვალავდა. მომღერლები დიდ სიყვარულს იმსახურებდნენ და მუდამ სასურველი სტუმრები იყვნენ.
ქართული მუსიკა ბუნებრივი განვითარების გზაზე, ისტორიული პირობების გამო, უცხო კულტურებისა და მუსიკის ზეგავლენას განიცდიდა. მიუხედავად ამისა, მისი ზრდა-განვითარება არ შეჩერებულა და არც თვითმყოფადი ხასიათი დაუკარგავს.
უკანასკნელ დროს საქართველოში ევროპული კულტურის შემოტანასთან ერთად, სამწუხაროდ, ამ კულტურის უარყოფითი მხარეც დაღს აჩენს ქართულ საერო მუსიკას. ქართულ სოფლებში ხშირად შეხვდებით იაფფასიანი ოპერეტების სიმღერებს, რომელთაც დისჰარმონია შეაქვთ ქართულ ტრადიციულ მუსიკაში.
ქართული მუსიკა შეიძლება საუკეთესო წყაროდ გამოდგეს ქართველ კომპოზიტორთა მხატვრული ქმნილებებისთვის. მისთვის ყურადღების მიქცევა, მუსიკალურ-პედაგოგიური სკოლის კალაპოტში ჩაყენება, დიდ სამსახურს გაუწევს ხელოვნებას, ახალ სხივს მოჰფენს მსოფლიო მუსიკას და საერთო საგანძურსაც გააძლიერებს. ამ გზით ის მუსიკალური ევროპის ყურადღებასა და სიყვარულსაც დაიმსახურებს.



წყარო: მელიტონ ბალანჩივაძე. ,,რუსული მუსიკალური გაზეთი", 1899 წ.


понедельник, 21 сентября 2015 г.

ალექსანდრე გორდელაძის სიტყვა, თქმული გაბრიელ ეპისკოპოსის დაკრძალვაზედ, ქუთაისის სობორში

გვიან საუკუნეებში, ლიხაურიდან ბახვში გორდელაძეების სამი-ოთხი ოჯახი გადმოსახლებულა.
ერთ-ერთის, ეროდეს შთამომავლები სათუთად უფრთხილდებოდნენ თავიანთი წინაპრების სახელებს და წინა ექვსი თაობის მანძილზე აღნუსხავდნენ; რაც გადმოცემითა და უხუცესებისგან ცნობად მიიღეს, ასე ჟღერს: ეროდე გორდელაძე, ჯაბულო, წყალობა, გლახუნა, ანტონი. ანტონის სამი შვილი ეყოლა: ეროდე, ივანე, გინატრე.
დედის გარდაცვალების შემდეგ მცირეწლოვანი გინატრე მონაზვნებს გაუზრდიათ, განათლება მიუციათ (ეკლესიაში), 15 წლის გაუთხოვებიათ; 1880-1896 წლებში იგი ბახვის სკოლაში საღვთო სჯულს ასწავლიდა. ივანეს ხუთი შვილი შეეძინა, ეროდეს არ მიეცა. ეროდემ სთხოვა ძმას, ერთი შვილი ჩემს სახელზე იყოსო. ივანემ: აირჩიე რომელიც გსურს, წაიყვენა და აღზარდეო. ეროდემ იუარა: რას ქვია წავიყვანო! დედმამიშვილებს ერთმანეთს როგორ დავაცილებთო, ნება მოგვეცი მე და ჩემი მეუღლის ნაოფლარი შემოგაშველოთ და ყველა ერთად აღიზარდოსო. ასეც მოხდა: გაყოფილი მამულის შუა გავლებული წნელის ღობე ფიჩხად მოიხმარეს და ყველამ ერთად დაიწყო შრომა ხუთი ბავშვის აღსაზრდელად. მათი ოჯახი განუყოფელი იყო: დილას, შუადღეზე და საღამოს სუფრასთან 16 სული ჯდებოდაო.
ისე მოხდა, რომ ერთი გორდელაძეთაგანი ამ ოჯახებიდან მეტად გამორჩეული იყო და ისტორიაში შევიდა. სამწუხაროდ ვისი ძე იყო ცნობილი არაა. ბახვის სოფლის საზოგადოებამ, სამღვდელოებამ, სკოლის მასწავლებლობამ მას, ალექსანდრე გორდელაძეს უდიდესი პასუხისმგებლობა დააკისრა, წვრილი ერის  ამ საუკეთესო წარმომადგენელმა განსწავლულობით, სიტყვა-პასუხით, დახვეწილი მიხვრა-მოხვრითა და თავდაჭერით რჩეულმა, დაიმკვიდრა უდიდესი პატივი, სიტყვა ეთქვა იმერეთის ეპისკოპოსის, გაბრიელის (ქიქოძე) ნეშტთან, მისი დაკრძალვის დღეს. ეს ისეთი სიტყვა იყო, რომელიც მთელს საქართველოში გავრცელდა. იგი შევიდა მჭერმეტყველების ისტორიაში ილია ჭავჭავაძისა და დარია ფაღავას სიტყვების გვერდით.

ცირა ნიკოლაიშვილი

ალექსანდრე გორდელაძის სიტყვა, თქმული გაბრიელ ეპისკოპოსის დაკრძალვაზედ, ქუთაისის სობორში

   
 დღეს მთელი ჩვენი ქვეყანა სტირის და გლოვობს ჩვენი ბრწყინვალე ვარსკვლავის ჩასვენებას, შენს მოშორებას. სტირის დიდი და პატარა, სტირის თავადი და გლეხი, მდიდარი და გლახაკი, მეცნიერი და უმეცარი, სტირის სულ ყველა და მიზეზიც აქვსთ ტირილისა. მაგრამ ამ საერთო ტირილში უფრო საერთო ტირილი და გლოვა გვმართებს ჩვენ, შენი სოფლის შვილებს, შენს ბახველებს. შენს საწყალ სოფელს ახვედრა ღმერთმა ამ სამოცდაათი წლის წინეთ ბედნიერება მით, რომ იგი აირჩიე შენ სამშობლო კუთხედ. ჩვენს სოფელში გაახილე შენ პირველად ბედნიერი და მადლიანი თვალები, პირველად შენ ჩვენი სოფლის ცას შეხედე, ამ სოფელში გაატარე პირველი დღენი შენი პატარაობისა, აქ გაგიბრწყინდა გულში პირველად ნაპერწკალი სიმართლისა, სათნოებისა და სიყვარულისა. ამ ნაპერწკალმა აქ დაიწყო პირველად ზრდა და შემდეგში შეიქმნა დიდ, ბრწყინვალე ვარსკვლავად, რომელიც გახდა მთელი ჩვენი ქვეყნის მანათობელი, მაგრამ პირველი სხივები ამ დიდი ვარსკვლავისა მაინც ჩვენს სოფელს მოსწვდა და გაათბო იგი. პირველად აქედან დაწყო შენი კაცთმოყვარეობითი ზრუნვა, საზოგადოდ მთელი ჩვენი ქვეყნისთვის და განსაკუთრებით შენი სოფლისთვის. ჯერ კიდევ სასწავლებელში იყავი, როდესაც დაიწყე ზრუნვა სოფელზე მით, რომ გააცნე პირველად შენს ნათესავებს სწავლის სიკეთე  და დღეს გურიის ვერც ერთი სოფელი ვერ მოსთვლის იმდენ უმაღლეს სწავლადასრულებულ შვილებს, რამდენიცა გვყავს ბახველებს შენის წყალობით საქართველოს ყველა კუთხეში. ამ პირველ შენს სიკეთეს ჩვენს სოფელზე მოჰყვა მრავალი საზოგადო სიკეთე, რომელთა შორის აქ დავასახელებ, მხოლოდ უმთავრეს მათგანს. ამ ოც და ხუთი წლის წინად შენი სოფელი იყო ერთი უნაყოფო ღარიბ სოფელთაგანი გურიაში. მას არც რიგიანი ეკლესია ჰქონდა, არც სკოლა და სახმარ წყალსაც კი თითქმის მოკლებული. დღეს კი, შენის წყალობით ჩვენი სოფელი ყოველის მხრივ დაწინაურებულ სოფლად ითვლება ჩვენში. მას ააქვს შენი საკუთარი ხარჯით აგებული ტაძარი, აქვს ორკლასიანი სასწავლებელი ბაღითურთ, რომელიშიაც არა თუ მარტო ბახვის თაობა იღებს პირველდაწყებით სწავლასა, მთელი გურიის სხვადასხვა სოფლის შვილებიც კი იზრდებიან.
შენისსავე უხვი შეწირულობითა დაარსებულია ჩვენში სასოფლო გამსესხებელ-შემნახველი ამხანაგობა, რომელიც აგერ 16 წელიწადია ხელს გვიწყობს და თავიდან გვაშორებს უდიერი სარგებლის გადახდას; შენისავე შემწეობით მოირწყო და განაყოფიერდა ჩვენი უწყლო და მწირი ადგილები. ერთი სიტყვით შენ იყავი, მოწყალეო ბატონო, ულევი წყარო ჩვენი კეთილდღეობისა.
მაგრამ ყველა ეს წყალობა რა არის იმ ზნეობით გავლენასთან, იმ სულიერ საზრდოსთან, რომელიც ჩვენ შენგან გვეძლეოდა! შენი მობრძანება ჩვენში ბრწყინვალე დღესასწაული იყო. ჩვენ, შენი ბახველები სწორედ იმ სახით წარმოვიდგენდით ქვეყნად მყოფ მაცხოვარს რა სახითაც შენ გხედავდით, ჩვენს წინ მდგომარეს, საქადაგებლად გამოსულს, ჩვენი ეკლესიის გალავანში ცაცხვის ქვეშ, სახეგაბრწყინვებულს, მადლით და სიყვარულით სავსეს.  შენი ანგელოზებრივი სახე, შენი ცხოველსმყოფელი სწავლა-დარიგება ამოუშლელად იბეჭდებოდა ამ დროს ჩვენს გულში; შენი სიტყვების მადლი და სათნოება გვავიწყებდა ყოველს ქვეყნიურ ჭირსა და ბოროტებას. შენი სიახლოვე გვითბობდა სულს, გვიპატიოსნებდა გულს, რის გამოც ყოველი უბედური, ყოველი დამწუხრებული შენი სოფლისანი შენთან მოეშურებოდა ნუგეშის მისაღებად და ამიტომაც იყო, რომ შენ ჩვენში ერთი საათის მოსვენებაც არ გქონდა. მუდამ გარს გეხვეოდით და ვსარგებლობდით შენის ანგელოზებრივი გულკეთილობითა, შენის თავმდაბლობითა, შენის კაცთმოყვარეობითა! ვაი, თუ ჩვენს გარდაც სხვაგანაც ასე გაწუხებდნენ, ჩვენო ძვირფასო ბატონო და მით ჩვენ გავხდით მიზეზნნი ჩვენისავე უბედურებისა. თვითონ ჩვენ მოგისწრაფეთ დაუფასებელი სიცოცხლე! თუ ეს ასეა, ამიტომაც დაგვსაჯა ღმერთმა და ასე სასტიკად წაგვართვა ეს ძვირფასი საუნჯე, რომლის მოხმარება ჩვენ ვერ შევძელით ჩვენის უმეცრებისაგან, მაგრამ შენ ხომ შენი საწყალი ბახველების აზრით უკვდავი იყავი და ვინ წარმოიდგენდა, რომ სიკვდილი შეგეხებოდა! შენს ბახველებს დღესაც არ სჯერათ ეს საშინელი თავზარდამცემი ამბავი, ჩვენში ვერავინ ახსენებს ერთად ამ ორს ყოვლად მოუწყობელს, ყოვლად შეუფერებელ სიტყვებს: ,,გაბრიელი და სიკვდილი"! ეს ორი სიტყვა არასოდეს არ მოთავსდება ერთად ჩვენს წარმოდგენილობაში. ჩვენი ბრწყინვალე გაბრიელი, ჩვენი ანგელოზი და სიკვდილი, ეს ხომ საშინელებაა, თავზარდამცემია, გამაქვავებელია! ჩვენი ყოფნა და შენი არყოფნა, ჩვენი უშენობა საშინელია! აუტანელია! უზომოა და გამოუთქმელი ჩვენი მწუხარება, მაგრამ რამდენადაც ეს მწუხარება დიდია, იმდენად სანუგეშებელი საბუთიც, ჩვენ სხვაზე მეტად ნუგეშცემული იმითი ვართ, რომ შენ ხარ ჩვენი საწყალი სოფლის შვილი, ჩვენი ბატონი გაბრიელი, ჩვენი საუნჯე, ჩვენი დიდება! ჩვენ თვით ამ უბედურებაშიც ბედნიერი ვართ იმით, რომ შენს დიდებულ, უკვდავ სახელთან ჩვენი საწყალი სოფლის სახელიც უკვდავი ხდება. ამით ვიამაყებთ ჩვენ და ჩვენი მომავალი შთამომავლობა, რომელიც, რასაკვირველია, ჩვენზე უფრო შესძლებს შენს დაფასებას, ჩვენი სოფლის უკვდავო და დიდებულო შვილო!




წყარო: მღვდ. მელიტონ კელენჯერიძე: ,,გაბრიელ, ეპისკოპოსი იმერეთისა", 1913, სტამბა ,,ძმობა", გვ. 4.

ფოტო: 1.იმერეთის ეპისკოპისი გაბრიელი (ქიქოძე), 1860-1895 წლებში.
             2. განსვენებული გაბრიელ ქიქოძე 1896 წლის თებერვალი.

მასალის მოწოდებისათვის მადლობას ვუხდი ქ. ცირა ნიკოლაიშვილს.




суббота, 1 августа 2015 г.

ავქსენტი მეგრელიძე - გურული ნადური

 
გურული სიმღერები მრავალფეროვანია. არის სახუმარო, სატრფიალო - საარშიყო, საცეკვაო, მგზავრული, მხედრული, სალხინო, საზეიმო, მაყრული, დედოფლის სიმღერა, სამგლოვიარო (ზარი), საბოდიშო (ბატონების ანუ გადამდებ მძიმე ავადმყოფობის დროს სასიმღერო), ძილისპირები (საეკლესიო საგალობლების მაგვარი), აგუნა (კერპთაყვანის დროის სიმღერა. აგუნას (ღმერთის სახელია) მოუწოდებენ, გადმოიარე ჩვენს მხარეზე და კარგი მოსავალი მოგვეციო), აგიდელა (ყურძნის კრეფის დროს), ხელხვავი (სიმინდის რჩევის დროს), სადაც წმიდა გრიგოლს და მიქელ და გაბრიელს მოუწოდებენ კალო გაგვიხვავრიელეო, სიმღერა ცხოველებზე (ხბოზე, ცხვარზე, თაგვზე), ფერხული, ტვირთის გადატანის დროს სასიმღერო. მაგ. ელესა, როცა ერთ რამე მძიმე საგანს, მაგ. სახლს ანუ საწნახელს, რამდენიმე კაცის ძალას სჭირდება. აქ სიმღერაში გარკვევით არის აღნიშნული ადგილი, სადაც ყველამ ერთად სიძლიერით უნდა ასწიონ ან მიაწვენ წასაღებ საგანს. ყველა ზემოდ ჩამოთვლილ სიმღერებიდან განსხვავდება ,,ნადური". მეც მკითხველს ამიტომ მინდა ამ ,,ნადურის" შესახებ გაუზიარო ჩემი მოგონებანი, რომელიც 60-65 წლის ჩემის ცხოვრების მანძილზე მინახავს და განმიცდია.
როდესაც სოფლის მუშა გლეხი თავის საკუთარ  ყანაში სამუშაოდ მოიწვევდა სხვებს, აი ამ შეკრებას უწოდებდნენ გურიაში ნადს. ნადი შესდგებოდა არანაკლებ რვა კაცისა, ამის ზევით შეიძლებოდა ასი და მეტიც. ამა და ამ კაცმა ნადი მოიწვიაო, იტყოდენ. ნადის მომწვევი გლეხი დანარჩენებს (მოწვეულებს) მაინდობდა. მაინდობა ნიშნავდა იმას, რომ გლეხს თვითეულისთვის უნდა გადაეხადა სამაგიერო ყანაშივე მოხმარებით. მუშაობის დროს ნადი ასრულებდა სიმღერას, რომელსაც ,,ნადური" ეწოდებოდა. მაშასადამე, ,,ნადური" არის სიმღერა, რომელსაც ასრულებდა ყანაში მუშაობის დროს ნადი. გურული ნადური, სხვა გურულ სიმღერებთან შედარებით, გურული ხალხური მუსიკის დედა-ბოძად მიმაჩნია. ნადური დიდად განსხვავდება სხვა სიმღრებიდან. ნადურში ხმების შეწყობა ისეთი არ არის, როგორც სხვა სიმღერებში. აქ, მაგ. მესამე ხმა, რომელიც ბანის ადგილს უნდა იჭერდეს, თითქმის თავიდან ბოლომდე ერთ ხმაში მიდის. სრულებით არ არის მოძრავი, როგორც სხვა სიმღერებშია. სხვა სიმღერებში ბანი საკუთარ მელოდიას ასრულებს. აქ კი, დაიწყო მაგ. ,,დო", გადადის ,,სი-ბემოლზე", კიდევ ,,დო", ,,სი-ბემოლი" და ასე ბოლომდე. მთელი ორი ტაქტი გრძელდება მესამე ხმა, ერთ ტონში როცა ამ დროს დამწყები ან კრიმანჭული ხშირად 64 ან კიდევ მეტს სხვადასხვა სიმაღლის ბგერებს ასრულებს. ამნაირად მესამე ხმა ძალიან არამოძრავია. ამ მესამე ხმას უწოდებენ ,,შემხმობს". მაგრამ ამის შესახებ ჩვენ კიდევ გვექნება ბაასი, როცა სხვა ხმებს შევეხებით.
გურიაში ნადური ბევრნაირია. სხვადასხვა რაიონებში სხვადასხვანაირად მღერიან. თავისი საკუთარი ნადური აქვთ, რომელთაც თითქმის არაფერი საერთო არ აქვთ ერთმანეთთან. საჯაოხოში მღერიან ნადურს სხვანაირად, გურიანთაში სულ სხვანაირად.
არის საჯაოხურაი, შემოქმედურაი, ჩოჩხათურაი, გურიანთულაი, ქობლეთურაი, მურღულაი და სხვა. საერთო ამათში მხოლოდ ის არის, რომ მესამე ხმა (შემხმობი), რომელის შესახებ ზევით გვქონდა ლაპარაკი, ერთნაირ როლს ასრულებს ყველა კუთხურ ნადურებში. ნადურს ასრულებს არა ნაკლებ რვა კაცისა. მღერიან ორ ჯგუფად (დასად). ოთხი ერთ მხარეზე და ოთხი მეორე მხარეზე, მეორე დასი ყოველთვის მხოლოდ იმეორებს იმას, რასაც პირველი დასი შეასრულებს. ნადურს რვა კაცზე მეტს არ ასრულებინებენ; 8 კაცი, არც მეტი, არც ნაკლები, თუ ნადი მრავალრიცხოვანია, მაშინ რამდენიმე ჯგუფებად გაიყოფიან და ნადურს ასრულებენ რიგ-რიგობით. ვთქვათ, 32 კაცია ნადში. ეს 32 გაიყოფა ოთხ ნაწილად და მთელი დღე სულ განუწყვეტლივ სიმღერა მიდის. ერთმა 8 კაცმა, ვთქვათ შეასრულა საჯაოხურაი, მეორე რვა კაცი აგრძელებს მეორე კუთხის ნადურს, მაგ. შემოქმედურას, მესამე - გურიანთულას, მეოთხე - ჩოჩხათურას და ასე შემდგომ. როცა ერთი ჯგუფი მღერის, დანარჩენები ყურს უგდებენ, ერთობიან, ხმას ასვენებენ და მუშაობას ამით იადვილებენ. წარმოიდგინეთ რა საინტერესოა სხვადასხვა გუნდების მოსმენა, სხვადასხვა შემსრულებლების მიერ სხვადასხვა კუთხის ნადურების. ნუ დაივიწყებთ, რომ შემსრულებლები არიან საუკეთესო მოწვეული ძალები. აქ უნდა შევნიშნო, რომ საუკეთესოდ მიჩნეულ მომღერალს, მაგ. კრიმანჭულს, მასპინძელი ერთი დღის მუშაობას ორი დღით უნაზღაურებდა. აი, ასეთ ძალებს უყრიდნენ თავს ნადში და, რასაკვირველია, თუ გლეხი სიამოვნებით ასრულებდა სამუშაოს გაცილებით ზედმეტად და დიდის ინტერესით უსმენდა ამავე დროს უმაღლესად, ოსტატურად ასრულებულ თავის საყვარელ ნადურს. ნადურის საშუალებით მუშები თითქმის ორმაგად არულებდენ სამუშაოს. თუ გლეხი მარტო მუშაობით ამა თუ იმ სამუშაოს მაგ. 40 დღე მოუნდებოდა, ამავე სამუშაოს ერთ დღეს 20 კაცი დაამუშავებდა, თუ ნადური იქნებოდა გამართული. ამრიგად, ეს სიმღერა დიდად შველოდა გლეხს მუშაობის დროს. ის მუშაობდა და თანაც ერთობოდა. დაღლას ის ვერ გრძნობდა.
ასე რომ არ ყოფილიყო, განა გლეხი შეიწევდა ნადს? ნადს ხომ განსაკუთრებული ხარჯი მოყვებოდა. საუზმე, სადილი, ზარმელი (იგივეა, რაც სამხარი - გ.გ) და ვახშამი. ეს უთუოდ საუკეთესო კერძი უნდა ყოფილიყო და თანაც, ღვინით და არაყით უთუოდ.
ვახშამზე კი დათვრებოდნენ კიდეც. ასეთი ზედმეტი ხარჯი ახლდა ნადს. ამასთან ერთად, მასპინძელი ზოგიერთ მომღერალს ერთი დღის ნაცვლად ორი დღე უნდა მოხმარებოდა, მაგრამ მასპინძელმა იცოდა დანამდვილებით, რომ ის ამ ზედმეტი ხარჯით არაფერს წააგებდა. აქ კითხვა თავისთავად ისმის, რისი საშუალებით ერთად თავმოყრილი მუშები ასე გადაჭარბებით ასრულებდნენ სამუშაოს? აშკარაა ამის პასუხი - ნადურის საშვალებით. რამდენიც არ უნდა ემღერათ იქ ,,ხასანბეგურაი", ,,შვიდკაცაი", ან ,,საბოდიშო" და სხვა ასეთები, ყანა გაუთავებელი დარჩებოდა და შეიძლება 20 კაცი 10-15 კაცის სამუშაოსაც ვერ შეასრულებდა. მაგრამ ნადური ისე შეწყობილია მუშაობასთან, მისი რითმი ისე მოხერხებულად არის გამოგონილი, რომ ძალა უნებურად თოხის მოსმა და მოძრაობა უთუოდ უნდა შეუთანხმო სიმღერის ზომას. სრულიად უსმენო უნდა იყოს ადამიანი, რომ ის საერთო ზომას (მოძრაობას) ჩამორჩე, რომელსაც ნადურის რითმი გიკარნახებს. არის ასეთი შემთხვევებიც, როცა მაგ. ცეკვის დროს ტაშს ყველანი ერთდროულად ვერ შემოკრავენ, მაგრამ ეს იშვიათი შემთხვევაა. შეიძლება ნადშიც გაერიოს ასეთი, მაგრამ ეს შეიძლება, ას კაცში ერთი ან ორი აღმოჩნდეს. უდავოა, რომ ნადური დიდ დახმარებას უწევს მშრომელ გლეხს მუშაობის დროს.
პირადად მე ნადური, როგორც ზევით მოვიხსენიე, გურული ხალხური მუსიკის მთავარ ნაწარმოებად მიმაჩნია. ეს ნამდვილი ხალხური სიმფონიაა, თუ შეიძლება ასე ითქვას. 20-24 სხვა და სხვა მელოდიები ერთი მეორეზე გადაბმული, ისე მოხერხებულად და ოსტატურად არის ბუნებრივად თანმიმდევრობით შეწყობილი, რომ საუკეთესო კომპოზიტორსაც კი შეშურდებოდა მსგავსი ნაწარმოების შექმნა. გურიაში საუკეთესო სიმღერებად მიჩნეულია მაგ. ,,ხასანბეგურაი", ,,შვიდკაცაი" და სხვა. მე კი ვიტყოდი, გურული სიმღერების საფუძველი არის გურული ნადური. ჩემის აზრით, სიმღერები უფრო ყანაში ნადის მიერ ითქმებოდა და არა ქორწილში ან ტირილში. სწორედ ნადში თავს იყრიდნენ საუკეთესო მომღერლები და მთელი დღე მათ განკარგულებაში იყო. მუშაობა ხომ ხელს არ უშლიდა სიმღერას. იქ ერთმანეთს ეჯიბრებოდნენ, აბა ვინ როგორ ვარიანტს იტყვის. მე მოწამე ვარ, როცა ასეთი შეჯიბრება ხდებოდა. მაგ. კრიმანჭული ერთ და იმავე მუხლს მეორეჯერ სხვანაირად იტყოდა, მესამეჯერ სხვანაირად და ასე. ორ კრიმანჭულში ერთი წინ მიდიოდა, მეორე მხოლოდ იმეორებდა იმას, რასაც პირველი ამბობდა. მაგრამ თუ პირველი კრიმანჭული ახალ-ახალ ვარიანტებს არ გამოიგონებდა და ერთი და იმავეს შეასრულებდა ყოველთვის, რაც მსმენელებისთვის მოსაბეზრებელი იყო, მაშინ მეორე კრიმანჭული მას ართმევდა პირველობას და ამიტომ, პირველი ცდილობდა ისეთი რამ ეთქვა, რასაც მეორე ვერ გაიმეორებდა. მთელი ნადის ყურადღება ამათკენ იყო მიპყრობილი. ასე იყო ნადში თვითშემოქმედება განვითარებული და რა საკვირველია ახალი სიმღერები სწორედ აქ (ყანაში) ითქმებოდა. ამნაირად თუ ნადი იყო საერთოდ ხალხური სიმღერების გამომგონებელი, რა თქმა უნდა ის უპირველესად ყოვლისა ნადურს განავითარებდა. ამიტომ არის, რომ მე გაბედულად ვამბობ: ნადური არის ხალხური სიმღერების დედაბოძი. საჭიროა მისი შესწავლა და გამოკვლევა. ჩვენი გუნდები გურულ ნადურებს სცენაზე არ ასრულებენ. ეს გასაგებია; შეიძლება ვერ ასრულებენ მისი სირთულის გამო ან და არ ასრულებენ იმიტომ, რომ აუდიტორია ამ სიმღერას არ მიიღებს, ვერ გაიგებს მას. ერთი კი უნდა ითქვას სიმართლე, ნადური სცენაზე ისეთ შთაბეჭდილებას ვერ მოახდენს, როგორიც მუშაობის დროს. ჩვენ რომ, მაგ. ,,საბოდიშო", ეს მშვენიერი ლირიული სიმღერა ქორწილში შევასრულოთ, არამგონია, რომ ვინმემ მოიწონოს. ისეა ნადურიც.
ნადში წასვლა გლეხისათვის იყო სასიხარულო. მან იცოდა, რომ შორეული სოფლებიდან იქ მოწვეული იქნებოდა საუკეთესო მომღერლები. იქ სასმელ-საჭმელი კარგი იქნებოდა, დროსაც გაატარებდა და აქ შრომას ის სასიამოვნოდ სთვლიდა, მით უმეტეს, რომ, თუ თვითონ კარგი მომღერალი იყო, ერთი დღის ნაცვლად ორ შრომა დღეს მიიღებდა. განსაკუთრებით კრიმანჭულის მთქმელი იშვიათი იყო. მისი მოწვევა მასპინძელს ხშირად შორი სოფლიდან (20-25 კილომეტრი) უხდებოდა. მთელ გურიაში მე მახსოვს იყო სახელგანთქმული 3-4 კრიმანჭული გამყივანი. ესენი იყვნენ ალ. მახარაძე, ხუხუნაიშვილები კოწია და ალექსანდრე, ურუშაძე, ვასაძე, ბაბილოძე. ესენი ახლა ცოცხლები აღარ არიან. დღეს ცოცხლებში შეგვრჩა მოხუცი თეოფილე ლომთათიძე, დავით მდინარაძე, გარსევან სიხარულიძე. საჭიროა ამ იშვიათ გამყივანებს - კრიმანჭულებს ყურადღება მივაქციოთ და ჩავიწეროთ მათგან კრიმანჭულის ხმები. ამ იშვიათ ხმების პატრონებს უნდა გავუფრთხილდეთ. ნადურში კრიმანჭული ანუ გამყივანი წარმოუდგენელ სიმაღლის ბგერებს იღებენ. ესენი ისე შესანიშნავად ალამაზებენ მელოდიებს, რომ მისი მოსმენა კაცს არ მობეზრდება, თუნდაც მთელი დღე უსმენდეს, მით უმეტეს, თუ ის კარგი ამსრულებელია. ამიტომ იყო რომ მოკრიმანჭულეებს სანთლით ეძებდენო, რომ იტყვიან, სწორედ ისე იყო. ეხლა ასეთები უფრო ძნელი მოსანახია, ვინაიდან ძველ ნადურებს ისე ვეღარ ასრულებენ, როგორც წინედ. ეხლა კოლექტივში მონაწილენი ბრიგადებად არიან დაყოფილი და ეს დაყოფა, რასაკვირველია, ხდება არა მომღერლების მიხედვით, არამედ ტერიტორიის. სხვანაირად არც შეიძლებოდა. ეხლა ნადურის მოსმენა რომ მოისურვო გურიაში, უთუოდ დაგვჭირდება 10-15 ბრიგადიდან თითო-ოროლა კაცის გამოყვანა და ნადურის მთქმელის შეკრება. ეს-კი ეხლა ხელს შეუშლიდა კოლექტიურ მუშაობას, რას ასე შესანიშნავად არის მოწყობილი და შრომის ნაყოფიერებაც უსიმღეროთაც გაზრდილია.
ნადის შემწევი მასპინძელი რამდენიმე დღით ადრე შუდგებოდა მზადებას. საჭირო იყო სამელ-საჭმელის მომარაგება, კარგი მომღერლების წინ და წინ შერჩევა და მათი მოპატიჟება-დაპირება. დაუშვათ, მასპინძელს აქვს 100 დღის სამუშაო, ის დაახლოებით 50-60 კაცს დაპატიჟებდა, დაპატიჟებულ დღეს მასპინძლის ოჯახში ქალები დიდ ფაცა-ფუცში არიან. ისინი ამ დღისათვის იხმარებენ მეზობელ ქალებს. ადვილი საქმე ხომ არ არის 60 კაცის საუზმე, სადილი, ზარმელი და ვახშამის მომზადება და ამოდენა საჭმლის ყანაში წაღება. ხშირად ყანა სოფლიდან დაშორებით იყო (5-6 კილომეტრი). მასპინძელი დილით ადრე მიდის ყანაში. თანდათან თავს იყრის ნადი. ნადი ყანაში მოგვიანებით მოდიოდა. მე მახსოვს, გლეხს ეტყოდნენ, თუ ის თავის ყანაში გვიან წავიდოდა: ,,კაცო, სად მიხვალ ასე გვიან, ნადში ხომ არა ხარ მიწვეულიო". აი, ნადმაც მოიყარა თავი. ჩაუდგნენ ნაპირს. ერთმანეთს ათვალიერებენ, მოულოდნელად მოელიან ნადურის დაწყებას. ერთი მათგანი არის მეთაური, ის თავში უდგას გამწკრივებულ ნადს. ის არის ნაპირების გამნაწილებელი და ნადურის წამყვანი. ის არის სიმღერის ტონის მიმცემი და მთავარი წამყვანი ძალა. ეს არის მთქმელი ანუ დამწყები. მას ემორჩილება დღეს მთელი ნადი. მის გვერდით დგას პირველი კრიმანჭული (გამყივანი) შემდეგ შემხმობნი (ორი კაცი). ეს არის I დასი. ნადის მეორე მხარეზე არის მე-II დასი, ასეთივე შემადგენლობით, როგორც I დასი (დამწყები, კრიმანჭული და შემხმობნი). მეორე დასი ყოველთვის იმეორებს იმას, რასაც I დასი იტყვის. გაისმა I დამწყების (მეთაურის) ხმა. ის სიმღერის დასაწყისში ერთ ან ორ ტაქტში მოუწოდებს ნადს მოემზადეთო. იწყებს ნელა და ძალიან დინჯად და მედიდურად: ჰოი და ოჰო ჰო, ამას გამოეხმაურებიან შემხმობნი. ამას იმეორებს II დასი. ეს იყო მოსამზადებელი სიგნალი. იწყება კიდევ პირველი მთქმელის I მუხლის ასრულება. ჯერ მარტო ის მღერის, სოლო რამდენიმე ტაქტის შემდეგ მას აყვება I კრიმანჭული, ეს დუეტი რამდენიმე ტაქტი გრძელდება, ამას შემდეგ მიყვებიან I დასის შემხმობნი, დასრულდა I მუხლი. ამასვე გაიმეორებს II დასი. მეორე მუხლზე გადასვლა დამოკიდებულია მეთაურზე. მას შეუძლია ესე თუ ის მუხლი ხუთჯერ გაიმეოროს. საერთოდ უნდა ითქვას, რომ ნადურის I ნაწილი სოლოებით და დუეტებით უფრო მიდის, ვიდრე მეორე ნაწილი. სიმღერა თანდათან რთულდება, შეხურდებიან, იტყვიან. მუშაობაც ამას უთანხმდება. რამდენად სიმღერა ჩქარდება, იმდენად მუშაობა ჩქარდება, ცხოველდება. ზოგი ნადური 20-24 მუხლისაგან შედგება. ბოლო მუხლები მოკლეა და ჩქარი. ხშირად ნადური გრძელდება მთელი საათი, მეტიც. ეს დამოკიდებულია მეთაურზე. ის სიმღერას უთანხმებს სამუშაოს. სიმღერის დაბოლოებას ყოველთვის უთანხმებენ ნაპირის გატანას და დასვენებას. ყოველ 2-3 საათში ისვენებენ, ვისაც უნდა თამბაქოს მოსწევს, დაჯდება და შეისვენებს. შესვენება გრძელდება 20-30 წ. სიმღერის დროს ამბობდნენ სიტყვებს. ამ სიტყვებს უწოდებდენ საჩივარს.
კარგ ნადში სრულდებოდა 24-მდე სხვა და სხვა საჩივარი, სადაც გლეხი გამოხატავდა თავის ჭირვარამს. იყო საჩივარი გმირული ხასიათისაც. საჩივარს (სიტყვებს) მხოლოდ დამწყებნი ამბობდნენ. კრიმანჭული და შემხმობნი უსიტყვოდ მღეროდნენ, ესენი ცდილობდნენ თავისი ხმით მთქმელის მელოდიის გამშვენიერებას. მთქმელი ანუ დამწყები მთავარია ნადურში. ეს არის ნადურის საფუძველი. საინტერესოა როგორ უთანხმებდნენ თოხის მოქნევას სიმღერის რიტმს. 60-70 კაცის თოხის რაკა-რუკი ისე მშვენივრად, რითმულად ეთანხმებოდა სიმღერას (ნადურს), რომ გეგონებოდა დოლი უკრავს და დოლის თანხლებით მიდის სიმღერაო. მე დიდი მოყვარული ვიყავი ნადურის. საცა ნადურს გავიგონებდი იქ გავრბოდი 10-12 წლის ბიჭი. მივიდოდი თუ არა მაშინვე ვინმეს თოხს გამოვართმევდი, ამოვუდგებოდი ნადს გვერდში და მთელი დღე სიამოვნებით ვმუშაობდი და თანაც ვმღეროდი მათთან. მათქმევინებდენ კრიმანჭულს მხოლოდ მეორე დასში. ეს უფრო ადვილი იყო, ვინაიდან მიხდებოდა იმის გამეორება მხოლოდ, რასაც I კრიმანჭული იტყოდა. 18-20 წლის ვიყავი, რომ მაინც არ ვშორდებოდი ნადს. უსასყიდლოდ ვმუშაობდი. ეს იყო ზაფხულობით, როცა სკოლის არდადეგები იყო. ზედმიწევნით კარგად შევიწავლე მაშინ ნადურები. ჩაწერა მაშინ არ შემეძლო. ნადურები ჩავწერე ამ 15-20 წლის წინათ. ძნელი არ იყო ჩემთვის ჩაწერა, რადგანაც პატარაობისას მე თვითონ ვმღეროდი. მე მაშინ სიმღერასა და მუშაობას შორის ასეთ მუსიკალურ კავშირს ვერ ვგრძნობდი. მხოლოდ ვატყობდი, რომ როცა ნადურს შეასრულებდნენ მუშაობის გარეშე, რაღაც ვერ მაკმაყოფილებდა. გლეხებიდანაც ხშირად გამიგონია : ,,არა ძმაო, ნადური ყანაში უნდა ითქვას, ისე ამას შნო არა აქვსო".
ეხლა რომ ვაკვირდები, სწორედ მთელი სილამაზე სიმღერაში შეჰქონდა თოხების ხმაურს, მათ რანწკა-რუნწკს, რომლებიც დოლისებურ რითმს იძლეოდა.
მაგრამ დავუბრუნდეთ ისევ ჩვენი მასპინძლის ყანას და მის 60 კაციან ნადს. დილიდან დაწყებული მუშაობენ და მღერიან. აგერ საუზმის დროც მოახლოვდა. ზოგი მომღერლები სოფლისკენ იცქირებიან. გამოჩნდნენ ქალები. საუზმე მოაქვთ. ეხლა ნადი უფრო აძლიერებს მუშაობას და სიმღერასაც ცდილობენ უფრო კარგად შეასრულონ. უნდათ თავი მოაწონონ ქალებს. მწვანეზე შლიან სუფრას და საუზმეს შეექცევიან. შემდეგ სადილზე და ზარმელზე ასეთივე ამბავია. გათავდა ყანაში მუშაობა. 24 საჩივარი ითქვა.
მომღერლები როგორც მუშაობაში ისე სიმღერაში ერთმანეთს ეჯიბრებიან. ყანის გათავებისას იტყოდნენ ,,ელესა"-ს, რომელიც ნიშნავდა მძიმე ტვირთის დაძლევას. გაუდგებოდნენ გზას მასპინძლის სახლისკენ. გზაში ერთხელ კიდევ შემოსძახებდნენ ნადურს და მით ატყობინებდნენ მასპინძლის ოჯახს მათ მიახლოებას. მასპინძელი დიდი პატივით უმასპინძლდებოდა. ვახშმის დროს მღეროდნენ სხვა და სხვა სიმღერებს. ნადურს კი არ იტყოდნენ. მღეროდნენ ,,მასპინძელსა მხიარულსა", ,,ჩვენ მშვიდობა", ,,ხასანბეგურა", ,,მრავალჟამიერ" და სხვა.

 დასკვნა:

ამნაირად, გურული ნადური მეტად საინტერესო ხალხური სიმღერაა. ის ძალიან რთულია და გრძელი, ნადური საუკეთესო საშუალებაა მუშაობის გასაძლიერებლად. ის თავისებურია მით, რომ სრულდება მხოლოდ მუშაობის დროს, მაგრამ როგორც ხალხური მუსიკალური ნაწარმოები მდიდარია სხვა და სხვა მელოდიებით, რაც გლეხის ჭირ-ვარამს ძველად გამოხატავდა. აქ მოისმოდა დაჩაგრული გლეხის კვნესა და იმედიც მომავალში. გლეხი გულს არ იტეხდა და სიმღერით გამოტახავდა იმედს მომავლისკენ. ნაღვლიანი და სევდიანი ხმა ხშირად იცვლება იმედიანი და გმირული მელოდიებით. თუ ნადური იწყება მძიმედ და ნაღვლიანად, სამაგიეროდ ის თავდება ჩქარი და მხიარული ტემპით. ნადური კარგად შესწავლილი უნდა იყოს და რაც ჩაწერილი არ არის უნდა ჩაიწეროს. საუბედუროდ რატომღაც ჩვენს კომპოზიტორებს არც ერთს გურული ნადური ჩაწერილი არა აქვს ჩაწერილი. მე გადავეცი ხალხური შემოქმედების სახლს ჯერჯერობით ორი ნადური, ,,გურიანთულაი" და ,,ჩოჩხათურაი". საჭიროა ყველა ნადურების შეკრება და გამოცემა. ამასთან ერთად უნდა დაევალოს რომელიმე გუნდს ჩაწერილი ნადურების შესწავლა და მისი საჯაროდ შესრულება. ჩემის აზრით ეს უნდა იკისროს ხალხური შემოქმედების სახლმა. რაც შეეხება სხვა გურულ სიმღერებს, ესენი საკმარისად ჩაწერილია. სრულდება კიდეც. ნადური ამ შემთხვევაში რატომღაც უყურადღებოდ არის დატოვებული, მაშინ, როდესაც ის ყველა სიმღერებზე უფრო საინტერესოა ყოველ მხრივ.

 

ხელოვნების დამსახურებული მოღვაწე ა. მეგრელიძე.

ქ. თბილისი. 25-01.1947 წ.  

წყარო: ,,გურული ნადური" - ავქსენტი მეგრელიძე. გამოსაცემად მოამზადა - ილია თაბერიძემ. თბილისი - 2006.

ფოტოზე: ვარლამ სიმონიშვილი და ავქსენტი მეგრელიძე.

(წერის სტილი დაცულია)

 

пятница, 31 июля 2015 г.

ედიშერ გარაყანიძე - ბავშვთა მუსიკალური აღზრდის შესახებ


 

ქართული ხალხური სამუსიკო შემოქმედება თავისი მნიშვნელობით ეროვნულ მუსიკალურ კულტურათა სიბრტყეზე შეიძლება იქნეს განხილული, ვინაიდან იგი თვითაა დასრულებული, მკაფიოდ ჩამონაკვთული სისტემა, თავისთავადი ჰარმონიული ენითა და მრავალფეროვანი მუსიკალური ფორმებით.
შეუძლებელია, მუსიკალური კულტურა მუსიკალური აღზრდის გარკვეულ ტრადიციებს არ ეყრდნობოდეს. ჩვენს შემთხვევაში საქმე ხალხურ მუსიკალურ კულტურასთან გვაქვს. ამიტომ აღზრდის აღნიშნული ტრადიციებიც, შესაბამისად, ხალხურ ყოფასთან დაკავშირებული გახლდათ.
ისინი მხოლოდ ნაწილობრივ შეესაბამებოდა დღევანდელ, ე.წ ,,სპეციალურ მუსიკალურ განათლებას". ხალხური მუსიკალური აღზრდის შედეგი უფრო ჰარმონიული პიროვნება იყო, ვიდრე ჩინებული მუსიკოსი, უპირველეს ყოვლისა, იმიტომ, რომ მუსიკალური აღზრდა ზოგადად აღზრდის განუყოფელ ნაწილს შეადგენდა.
სახელზმნა ,,აღზრდა" ორმაგი შინაარსის მატარებელია. შეიძლება ვინმემ ვინმე აღზარდოს, მაგრამ შეიძლება, ვინმემ თვითონ აღიზარდოს (პირადი შთაბეჭდილებებისა და გამოცდილების საფუძველზე). ხალხური, აუთენტური მუსიკალური აღზრდის სახით საქმე ხშირად უკანასკნელთან შემთხვევასთან გვაქვს. მუსიკალური განათლების პროგრამებითა და მეცნიერ-პედაგოგთა მიერ შემუშავებული მეთოდოლოგიით შემაგრებულ სისტემას აქ მუსიკალური ყოფის ათასწლოვანი ტრადიციები ენაცვლება.
წერილობითი დებულებების არარსებობა სრულებით არ ნიშნავს იმას, რომ აღზრდა არათანმიმდევრულად ხდებოდა. პირიქით, ცხოვრებისეული მუსიკალური გამოცდილების შეძენის შესაბამისად, ბავშვის მუსიკალური განვითარება გარკვეულ საფეხურებამდე მიმდინარეობდა. ასე მაგალითად, ჩვილი ბავშვი ყოველდღიურად უსმენდა საკუთარი დედის, ან ამა თუ იმ ახლობელი ქალის ,,ნანას". ამით ეყრებოდა საფუძველი მის საწყის მუსიკალურ-ინტონაციურ მარაგს (ცხადია, თუ მხედველობაში არ მივიღებთ იმ გარემოებას, რომ თანამედროვე მეცნიერების მონაცემებით, ნაყოფი დაბადებამდეც აღიქვამს მუსიკას). ამას მოსდევდა ინფექციური დაავადებებისას შესრულებული საგანგებო სიმღერების, პარალელურად - ოჯახში მოსული სტუმრების მღერის მოსმენა; დაახლოებით 4-5 წლის ასაკიდან - უკვე სახლის გარეთ, რელიგიურ დღესასწაულებზე, სოფლის ლხინებზე, შრომის ამა თუ იმ პროცესში მიღებული მუსიკალური შთაბეჭდილებები. იმავდროეულად ისახებოდა ბავშვის აქტიური სასიმღერო მოღვაწეობა. მუსიცირებას, როგორც წესი, ბავშვთა ფოლკლორში, ძირითადად - ბავშვთა თამაშობების წიაღში ეყრებოდა საფუძველი. ეს იყო ბავშვთა ფერხულები, თამაშები, გათვლები, მითვლები. ბავშვთა ფოლკლორში არსებული ინტონაციები უაღრესი სიმარტივით გამოირჩევა და დასაძლევად იოლია სუსტი მუსიკალური მონაცემების ბავშვებისთვისაც. მრავალი ეს ნიმუში ერთ ხმად სრულდება, უნისონური მღერა კი მნიშვნელოვნად აიოლებს მერყევი მუსიკალური სმენის გამყარებას.
ბავშვის მუსიკალური მონაცემების განვითარებაზე კეთილისმყოფელ გავლენას ახდენდა შრომით საქმიანობაში მონაწილეობის დაწყება (აღსანიშნავია, რომ შრომით პროცესში მონაწილენი, როგორც წესი, მუშაობასთან ერთად, მღეროდნენ კიდეც). ,,გუთნურის" ტიპის სიმღერებში მარტივი გაბმული ბანის, სამკალ და თოხნურ სიმღერებში კი ასევე გაბმული ან მარტივი ოსტინატური ბანის შესრულება სირთულის თვალსაზრისით შემდეგ, უფრო მაღალ საფეხურს წარმოადგენდა. კიდევ უფრო მაღალი საფეხური იყო რელიგიურ დღესასწაულებზე, საკულტო სიმღერებში მონაწილეობა. დროთა განმავლობაში მოზარდი ძირითადი, მაღალი ხმების შესრულებესაც ეჩვეოდა. ბავშვთა ფოლკლორის, საგუნდო სიმღერების გარდა შესანიშნავ სკოლას წარმოადგენდა აგრეთვე, აქტიური თუ პასიური მონაწილეობა საქორწილო, სამგლოვიარო, მაგიურ თუ სხვა სიმღერებში.
უკვე 100 წელზე მეტია, რაც ქართული მუსიკალური ფოლკლორის შემსრულებლობაში ძირეული ცვლილებების ხაზი გამოიკვეთა. ქალაქურ ანსამბლებში თავჩენილი ეს პროცესი თანდათან ქართულ პროვინციასაც გადასწვდა. ცვლილებათა უმთავრესი წილი დასავლეთ-ევროპული აკადემიური სტილისკენ ლტოლვაზე მოდის. უძველესი მუსიკალურ-ფოლკლორული ტრადიციების იერსახის შეცვლა, მათი გაუკუღმართება აღზრდის არესაც შეეხო.
უპირველეს ყოვლისა, ნირი შეიცვალა აღზრდის პრინციპმა. მისი არსი აღარ ეთანადება ჰარმონიული პიროვნების ჩამოყალიბებას. ქართულ საბავშვო ფოლკლორულ ჯგუფებში, რომლებიც ხალხური შემოქმედების საფუძველზე ბავშვთა აღზრდის ძირითად კერებს წარმოადგენს, ხდება მომღარალ-მოცეკვავე-დამკვრელების, და არა პიროვნებათა ჩამოყალიბება. საბჭოთა სინამდვილემ ჩამოაყალიბა ე.წ ,,ბავშვ-ვუნდერკინდის" ტიპი, რომელიც საქართველოში აღმატებულ ხარისხში წარმოჩნდა. შეიძლება ითქვას, რომ ჩვენში ბავშვთა საყოველთაო ,,ვუნდერკინიზაცია" მოხდა. ამან უფროსების და მოზარდებისადმი მსგავსი მიდგომა განაპირობა. ბავშვებისაგან იმთავითვე მოითხოვენ ურთულესი ქორეოგრაფიული ილეთების და ძნელად დასაძლევი ვოკალური პასაჟების დაძლევას. გარკვეულ საფეხურზე ეს მიიღწევა კიდეც, მაგრამ მიიღწევა ყაზარმული დისციპლინით, ,,ჯოხის პოლიტიკით". თითოეული ბავშვისგან ერთსა და იმავეს მოითხოვენ, მაშინ როცა არ არსებობენ ზუსტად ერთი და იგივე მონაცემების მქონე ბავშვები. ასეთ პირობებში ჩამოყალიბებული მომღარალი თუ მოცეკვავე მოგვიანებით თვითონ აყალიბებს მსგავს ჯგუფს და თვითონაც ,,ჯოხის პოლიტიკის" გამტარებელი ხდება. ფსიქოლოგიაში ცნობილია, რომ მუდმივ დაძაბულობასა და სტრესში მყოფ ბავშვს უმუშავდება კომპლექსი, რომლის თანახმადაც იგი მოგვიანებით სხვებზე ,,იყრის ჯავრს". ასეთი კომპლექსის მატარებლად უფრო ხშირად აწინდელი ქორეოგრაფები გამოიყურებიან (ცხადია, არსებობს გამონაკლისები).
საბჭოთა პერიოდში ხშირად გვსმენია ვუნდერკინდი მუსიკოსების შესახებ. მათი უდიდესი ნაწილი კარგ ტექნიკოსად ყალიბდება, მაგრამ ხელშესახებ შემოქმედებით წარმატებებს ვერ აღწევს და ეს - იმიტომ, რომ თავის დროზე მისი პიროვნული ,,მე" წაშლილ იქნა. შემთხვევით როდია, რომ ბოლო ათასწლეულებსი დასავლეთში განსაკუთრებული პოპულარობა მოიპოვა აღზრდის კარლ ორფისეულმა სისტემამ, რომელიც ,,ვუნდერკინიზაციაზე" უარს ამბობს. ამგვარადვე სრულიად ნათელია, რატომ ხდებიან დღევანდელ გარემოში აღზრდილი ქართველი ბავშვები ერთხელ და სამუდამოდ გაზეპირებულის კარგი ამსრულებლები, მაგრამ არა მაძიებელი ხელოვანნი. ეს ეხება როგორც მოცეკვავეებს, ასევე მომღერლებს და დამკვრელებს; სავსებით გასაგებია, რატომაა ბუნებრივ გარემოში აღზრდილი მომღერლის, ვაჟა გოგოლაძის მიერ შესრულებული სიმღერის ვარიანტი მუდამ ახალი, მაშინ როდესაც ჩვენი საბავშვო ანსამბლებში ჩამოყალიბებული შემსრულებლები წლების მანძილზე მუდამ ერთსა და იმავეს მღერიან. თავიდათავი, ჩემი აზრით, ამ უკანასკნელთა მუსიკალური აღზრდის არათანმიმდევრულობა, მათი აღმზრდელების მიერ აღზრდის ხალხური ტრადიციების უგულებელყოფაა. ამ გზით კი ჩვენ შედეგად მარტოოდენ უხერხემლო, უსულო ხელოვნებას, უფრო სწორედ - მის სუროგატს ვიღებთ. ასეთ შემთხვევაში მრავალსაუკუნოვანი ფოლკლორული მემკვიდრეობის მომავალი თაობებისთვის გადაცემაზე ლაპარაკიც ზედმეტია.
როგოც უკვე აღვნიშნე, მუსიკალური აღზრდის აუთენტური სისტემა უმარტივესიდან ურთულესისკენ სვლაზე იყო დამყარებული. ეს და, აგრეთვე ის გარემოება, რომ აღნიშნული სისტემა ყველანაირი მონაცემების ბავშვების აღზრდას ითვალისწინებდა, საფუძველს გვაძლევს მისი თანამედროვე მასობრივი მუსიკალური განათლების ნიშანსვეტად დასახვისა. ამ შემთხვევაში მნისვნელოვანია არა მხოლოდ ის, რომ ბავშვები ადრეული ასაკიდანვე ეზიარებიან საკუთარ ძირებს, არამედ ისიც, რომ მათი მუსიკალური განვითარება თანმიმდევრულად, ლოგიკურ საფეხურებად წარიმართება.
ადრეულ საფეხურებზე სრულიად აუცილებლად მიმაჩნია, მივმართოთ საბავშვო თამაშობებს, ლექსებს, გათვლებს, გამოცანებს, საბავშვო ფერხულებს. ამის მეოხებით მიიღწევა, ერთის მხრივ, ეროვნული ინტონაციური ,,ანა-ბანას" დაუფლება, მერეს მხრივ კი, სანუკვარი მიზანი - არ წავართვათ ბავშვებს ბავშვობა, დავუმატოთ მათ ხალისით, მხიარულებითა და სილაღით აღსავსე ფერადოვანი სულიერი სამყარო, რომელსაც ისინი უფროსთა რეპერტუარის თავსმოხვევის გამო უდროოდ ეთხოვებიან.
მომდევნო ეტაპზე ეტაპზე მიზანშეწონილად უნდა ჩაითვალოს მარტივი ცალფა და ერთხმიანი სიმღერების, იოლად ასათვისებელი ცეკვებისა და ფერხულების სწავლება და უმარტივესი (ე.წ ,,საბავშვო" ) საკრავების დაუფლება.
შემდეგი საფეხური იქნება ვოკალური მრავალხმიანობის სადა სახეობების ზიარება - ერთის მხრივ, ერთ და ორსაფეხურიანი ბურდონული, მეორე მხრივ კი, ორ-სამსაფეხურიანი ოსტინატური ბანის შემცველი სიმღერების შესწავლა. მოცემულ საფეხურზე ბავშვებს მიეწოდებათ შედარებით უფრო რთული ქორეოგრაფიული ნიმუშები და მარტივი ინსტრუმენტული (სავარაუდოდ - საფანდურო და სასალამურო) დასაკრავები.
მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლება გადასვლა ტიპურ საუფროსო, შედარებით რთულ, შემდეგ კი, თანდათანობით, ურთულეს უფროსთა რეპერტუარზე.
აღზრდის პირველივე საფეხურიდან უნდა ვიზრუნოთ იმპროვიზაციის, გამოგონებების, შემოქმედებითი უნარის გაღვივებაზე. ამის მცდელობა უნდა ახლდეს სიმღერის, ცეკვის, დასაკრავის, თამაშობის თუ ლექსის სწავლებას. რაც შეეხება გართობისა და თამაშის მომენტს, იგი, სხვადასხვა დოზით, წითელ ზოლად უნდა გასდევდეს აღზრდის პროცესს.
დღევანდელ პირობებში, როცა საზოგადოებრივ ურთიერთობებსა და სამეურნეო ყოფაში მომხდარმა ცვლილებებმა და გარედან ხელოვნურმა ჩარევამ სოფლადაც კი საბოლოოდ მოშალა მუსიკალური აღზრდის ტრადიციული რიგი, ამგვარი მიდგომა ეროვნულ ნიადაგზე ბავშვთა აღზრდის ერთადერთ სწორ გზად მიმაჩნია.

ედიშერ გარაყანიძე.

 ,,ხელოვნება", № 1-2-3, 1997.

წიგნიდან: ედიშერ გარაყანიძე - რჩეული წერილები. თბილისი - 2007 წ. გვ. 119-124.

           ფოტო: ედიშერ გარაყანიძე დიდ ბრიტანეთში, ,,workshop"_ზე. (ფოტოს მოწოდებისთვის მადლობას ვუხდი მაგდა კევლიშვილს.)