დეკ. დავით ღამბაშიძე - ჩვენი ქართული საეკლესიო გალობის აღდგინების ისტორია

ყველამ კარგად იცის, რომ უკანასკნელ დრომდე ჩვენი ქართული საეკკლესიო გალობის ცოდნა უფრო მეტად იყო გავრცელებული ჩვენს მონასტრებში, ეკკლესიებსა და ხალხში, ვინემ დღეს არის. სამწუხაროდ, ამ ბოლო დროს თანდათან იკლო ამ ცოდნამ. დღეს ძლიერ იშვიათად გაიგონებთ თქვენ კარგად განწყობილ გალობას ჩვენს ეკკლესიებში და მონასტრებში. იქ სადაც წინედ მშვენიერი ორპირი გალობა გიტკბობდა გულსა, დღეს გესმის მარტო ერთი მედავითნის გალობა, რომლის ხმა ხშირად სრულებით არ უდგება მღვდლის ხმას.

დღემდე ჩვენი საეკკლესიო გალობა ზეპირ გარდაცემით შენახულა და ეს არც გასაკვირია, თუ მივიღებთ სახეში ჩვენი წინაპრების მტკიცე სარწმუნოებას და განსაკუთრებით სამღვდელოების მუყაითობას საეკკლესიო გალობის შესწავლის საქმეში. დღეს სხვა დრო დადგა: ყალბმა განათლებამ გული გაუგრილა ხალხს საეკკლესიო საქმეებზე. საზოგადოებაში თანდათან იკლო გალობის ცოდნამ და იკლო იქამდისინ, რომ ძველებურად კარგი განწყობილი გალობა ასს სამღვდელო პირში ერთმა თუ იცის და საეროში სამი ათას კაცში ერთი თუ მოინახება უბრალო გალობის მცოდნე!

არცერთი პირი არ განწესდება ჩვენი მედავითნის თანამდებობაზე, ვიდრემდის „ეკზამენატორები“ კითხვაში და გალობაში არ გამოცდიან. გალობის სწავლაში ყველას უწერენ: „კილოს გალობა იცის, გალობს სოფლური კილოთიო“, მაგრამ რომელი კოლოს გალობა იცის? ან რომელი სოფლის კილოთი ჰგალობს, ეს ერთადერთმა ღმერთმა უწყის! რაიცა შეეხება კარგ განწყობილ კითხვას, ამაშიც ისე კოჭლობენ მედავითნენი, როგორც გალობაში. ასე რომ დღეს მრავალნი მედავითნენი ძლიერ სუსტნი არიან მხოლოდ საეკკლესიო წიგნების ტიბიკონის და კითხვა-გალობის ცოდნაში, სხვა კი ყველაფერი კარგად იციან.

ჯერეთ კიდევ 1860 წელში დაარსდა ტფილისში ჩვენი საეკკლესიო გალობის აღმადგინებელი კომიტეტი, რომელსაც ოცდაორი წლის განმავლობაში, უნდა ვსთქვათ გამოტეხილად, არაფერი არა აღუდგენია რა. ბოლო ხანებში ქართული საეკკლესიო გალობის ნოტებზე გადაღება მოიწადინა ბ. მ-ნმა, რომელმაც გალობის საქმე იმდენად იცოდა, რამდენადაც მე და თქვენ ვიცით, მკითხველო, ჩინეთური ენა. მან ბევრი იწვალა, ბევრი ეცადა ერთი თვალით და ერთი ყურით (ერთი ყური და ერთი თვალი დიდი ხნიდგან დამდგარი ჰქონდა), მაგრამ ვერაფერი გააწყო რა. ბოლოს დამტკიცებით გამოაცხადა, რომ ქართული გალობის ნოტებზე გადაღება არ შეიძლება, თუ ეხლანდელი მუსიკის იარაღების ხმებს რამდენიმე ხმა არ მიუმატესო, რადგან, ამტკიცებდა იგი, ქართულ საეკკლესიო ხმებს ეხლანდელი მუსიკის იარაღები ვერ გამოსცემენო! ამისთანა ხეპრული და უგუნური სიტყვებით ამ ბატონმა „მუსიკანტმა“ და ერთ დროს ქუთაისის პირველმა ლოტბარმა, თითქმის, დააჯერა საზოგადოება. ახალი ხმების გამოგონება და რამდენიმე კიდევ სხვა „კლავიშების“ მიმატება როიალისა და ფისგარმონიაზე მოუხერხებელი შეიქმნა და ქართული გალობის ნოტებზე გადაღებას დროებით თავი დაანებეს. მაგრამ ეს გალობის აღმადგინებელი კომიტეტი მაინც ისევ არსებობდა.

მობრძანდა თუ არა საქართველოში მაღალყოვლადუსამღვდელო, ეპისკოპოზი პავლე ექსარხოსად, მაშინვე მიაქცია ამ კომიტეტის მოქმედებას ყურადღება და მოითხოვა, რომ კომიტეტს თავისი მიზანი აესრულებინა. უმჯობესად საქმის წაყვანისათვის საჭიროდ შერაცხა კომიტეტის სხდომებში მონაწილეობა მიეღოთ კომიტეტის წევრებს გარდა, სამღვდელო და საერო წოდების სხვა პირთაც, რომლისა გამო საზოგადო კრებებზე ესწრებოდნენ მღვდლებიც, ერნიც, რუსებიც და ქართველებიც. მაღალყოვლადუსამღვდელო მთავარეპისკოპოსი პავლე ჰფიქრობდა, რომ ყველანი ერთად უფრო რიგიანად მოიფიქრებდნენ და რიგიანად გარდაწყვეტენ ქართული საეკკლესიო გალობის ნოტებზე გადაღების საქმესო. გახშირდა სხდომების გახსნა. ბევრი სიტყვები დაიხარჯა, ბევრი მოფიქრება გამოითქვა, შეიქნა ერთი დავა, თუ რომელი კილოს გალობა გადაეღოთ ნოტებზე. იმერულ-გურული კილო საეკკლესიო გალობისა ქართლელთ და კახელებს არ მოსწონდათ. ქართლული და კახური კილოს გალობა იმერლებს, გურულებს და მეგრელებს არ მოსწონდათ. რუსებს კი არცერთი და არც მეორე კილოს არ მოსწონდათ თავის ტკბილ გალობასთან შედარებით. არაფერი გასაკვირველი არ არის, რომ რუსებს, რომელნიც თავიანთ ტკბილ საეკკლესიო გალობას არიან მიჩვეულნი, ჩვენი ქართული გალობა არ მოეწონოსთ. ან კი, სად შეხვდებათ მათ, რომ მოისმინონ კარგად გაწყობილი ქართული საეკკლესიო გალობა? ზოგიერთებს ჩვენი ქართული საეკკლესიო გალობა არ მოეწონებათ უფრო კიდევ იმიტომ, რომ ქართული არ იციან. ამას გარდა, ყოველი თემის გალობას აქვს თავისი განსაკუთრებული თვისება, რომელიც ატკბობს მარტო იმათ, ვისაც ეკუთვნის ეს გალობა. უსაფუძვლოდ ამტკიცებენ ზოგიერთები, რომ გალობა, ანუ ხალხისაგან შედგენილი გალობის ხმები შეუმუშავებლად და შეუკეთებლად არ ვარგიყონ. მართალია, შემუშავებელი და გადასხვაფერებული გალობა მოსწონთ იმ თაობას, რომელსაც ის გადაუკეთებია, მაგრამ რომ შეიძლებოდეს და გააგენებდეთ გადაკეთებულ გალობას იმ თაობას, რომელმანც იგი დაჰბადა, შეიტყობთ, რომ მათ სრულებით არ მოეწონებათ. ჩვენი ქართული გალობა და საზოგადოდ ქართული სიმღერებიც პირველად სხვებს მოსწონთ, მაგრამ როდესაც ყურს მიაჩვევენ, სულ სხვანაირი აზრის არიან. ასევე შეიძლება ვთქვათ არა მარტო გალობის შესახებ, არამედ სასმელ-საჭმელის შესახებაც. პირველად ზოგიერთებს ქართულად მომზადებული საჭმელები კიდეც სწყენთ, მაგრამ ბოლოს ისე მიეჩვევიან ხოლმე, რომ სადაც უნდა წავიდნენ, სიამოვნებით მიიღებენ ხოლმე ქართულად მომზადებულ საჭმელებსა და სასმელებს.

ორ-სამ სხდომის შემდეგ ყველას მოსაზრებანი აირივნენ: ერთი ამტკიცებდა, რომ გალობის ნოტებზე გადაღება საჭირო არ იყო, საკმაოდ რაცხდნენ ზეპირ გარდაცემით სწავლას. ამ აზრზე ადგა განსვენებული დეკანოზი ჩუდეცკი. მეორე ამტკიცებდა, რომ ნოტებზე გადაღებული მარტო ქართლ-კახური კილოს გალობა. ზოგი, სამწუხაროდ, ისიც ქართველები, სრულებით საჭიროდ არ რაცხდნენ ქართული საეკკლესიო გალობის ნოტებზე გადაღებას. იმედობდნენ, რომ წმიდა ნინოს მეოხებით ქართული გალობა ისევ დარჩება ჩვენ ხალხში ამის შემდეგაცო, როგორც აქამდისინ მოაღწიაო. ნინო, ქართველთ განმანათლებელი, არ მოიძულებს ქართველებს და არ დაავიწყებინებს მათ ქართულ გალობასო და სხვ. მსჯელობა და მოსაზრება მრავალი იყო, მაგრამ საქმე არა ჩანდა. სწორედ ამ დროს შემოიტანა განცხადება ყოვლადსამღვდელო ალექსადრე ეპისკოპოსმა, რომ ის იღებს თავის თავზედ თავისი ხარჯით ქართლური და კახური საეკკლესიო გალობის ნოტებზე გადაღებას. რაიცა შეეხება იმერული კილოს გალობის ნოტებზე გადაღებასო, ბრძანებდა ყოვლადსამღვდელო განცხადებაში, იმაზედ იზრუნოს თვით იმერეთის და სამეგრელოს სამღვდელოებამო.

მაღალყოვლადსამღვდელო საქართველოს ექსარხოსმა, მთავარეპისკოპოსმა პავლემ აცნობა ამ საქმის მდგომარეობა იმერეთის ეპისკოპოზს გაბრიელს და მისცა წინადადება, რათა იმერეთის სამღვდელოებას ეზრუნა თავიანთ საეკკლესიო გალობის აღდგინებისა და ნოტებზე გადაღებისათვის. ეს წინადადება გამოუცხადა ყოვლადსამღვდელომ, იმერეთის ეპისკოპოსმა გაბრიელმა სამღვდელოების კრებას, რომელმაც შემდეგ სხვადასხვა მოფიქრებისა და მოსაზრებისა, დანიშნა ქუთაისში საეკკლესიო ქართული გალობის აღმადგინებელი კომიტეტი ჩვენის თავმჯდომარეობით. ჩვენ ზოგიერთი სხვა წევრების დახმარებით არ დაგვიზოგავს ჩვენი შრომა და საცადი, რომ ქართული საეკკლესიო გალობა ნოტებზე გადაგვეღო.

შეიკრიბა იმერეთის და სამეგრელოს სამღვდელოებისაგან ყოვლადსამღვდელო იმერეთის ეპისკოპოსის შეწევნით და დახმარებით ოთხი ათას ოთხასი მანეთი, რომლითაც შესაძლებელი იყო მუშაობის დაწყება ჩვენი საეკკლესიო გალობის ნოტებზე გადაღების შესახებ. ამისთვის მოვიწვიეთ ფ. ქორიძე და გალობის გადამცემლად მთავარდიაკონი რ. ხუნდაძე, აზნაური დიმიტრი ჭალაგანიძე და ივ. წერეთელი, რომელთაც გადიღეს ნოტებზე ოთხასი (400) სხვადასხვა საგალობლები. გურიის სამღვდელოებას ამ ფულების შემოტანაში არავითარი მონაწილეობა არ მიუღია. ბ. ქორიძეს თითო ნომრის საგალობლის გადაღებაში ეძლეოდა ექვსი მანეთი და გალობის გადამცემლებს - ხუთი მანეთი და ორივეს თითო ნომერში თერთმეტ-თერთმეტი მანეთი. დღეს გადაღებულია სულ 400 საგალობელი, რომელიც დაჯდა 4,400 მანეთი. ნოტებზე გადაღებული საგალობლები შემოწმებულ იქმნა კომიტეტისაგან, გალობის მცოდნე პირთა და საზოგადოებისაგან და აღმოჩნდა ნამდვილად ის გალობა, რომელიც დღეს არსებობს დასავლეთ საქართველოში და რომელსაც გალობენ ჩვენში საეკკლესიო გალობის მცოდნე პირნი.

დღეს ჩვენ ხელსი გვაქვს ნოტებზე ახლადგადაღებული საეკკლესიო საგალობელნი, რომელთაც დაჭერილი აქვსთ ხუთას სამოცი ფურცელი. პირველი მიზანი ამ გალობის ნოტებზე გადაღებისა ის იყო, რომ იგინი დაბეჭდილიყვნენ. ჩვენ მოველაპარაკეთ ბ. ტატიშვილს თფილისში ამ ნოტებზე გადაღებული გალობის დაბეჭდვის შესახებ. მათი ანგარიშით, ამ ოთხასი საგალობლის დაბეჭდვა სამღვდელოებას დაუჯდება არა ნაკლებ 8,000 მანეთისა. ჩვენის გამოანგარიშებით და ფიქრით შეიძლება, რომ ეს დაწერილი ნოტები დაიბეჭდოს 4,500-5,000 მანეთადაც ათასი ეგზემპლარი. ჩვენ გვაქვს ათასი მიწერ-მოწერა ლიტოგრაფიებთან და რასაც შევიტყობთ, ვაცნობებთ საზოგადოებას.

აი, როგორ მდგომარეობაშია დღეს დასავლეთ საქართველოში ქართული საეკკლესიო გალობის აღდგენის საქმე. ქართლისა და კახეთის სამღვდელოებას აღმოუჩნდა ერთი კეთილი კაცი, რომელმანც ითავა ქართული გალობის ნოტებზე გადაღება და თავისი ხარჯით მისი დაბეჭდვა. ეს კეთილი პირი ბრძანდება პატივცემული ყოვლადსამღვდელო ალექსანდრე, ეპისკოპოსი გორისა, ვიკარი საქართველოისა. სრული იმედია, რომ ის გაამართლებს თავის აღნათქვამს და ქართლ-კახურ საეკკლესიო გალობის კილოს აღადგენს ქართლისა და კახეთის ეპარქიაში ნოტებზე გადაღებით და დაბეჭდვით, რომლის მუშაობაზე დიდი ხანია დამდგარია ბ. იპოლიტოვ-ივანოვი.

ნუთუ დასავლეთ საქართველოში არ აღმოგვიჩნდებიან იმისთანა კეთილნი პირნი, რომ გამოიმეტონ ოთხი ათასი მანეთი და ნოტებზე გადაღებული გალობა თავისი ხარჯით დააბეჭდვინონ და ამით დაამთავრონ ეს კეთილი დაწყებულება!

აქ პირველად საჭიროა 4000-5000 მანეთის შეძლება, რომელიც ნოტების დაბეჭდვის შემდეგ თუ მალე არა, ბოლოს სულ შემოვა გასყიდული გალობის წიგნებიდამ. გიმეორებთ, ნუთი დასავლეთ საქართველოში არ აღმოჩდება ამისთანა პირი ან სასულიერო და ან სახორციელო წოდებაში? თუ ჩვენში ამისთანა პირები არ აღმოჩნდებიან, ნუთუ სამღვდელოება ორი ეპარქიისა რვაას პირამდისინ ვერ შეჰკრებს როგორმე 4000-5000 მ., რომ ეს ნოტებზე გადაღებული საგალობელნი დააბეჭდვინოს და საუკუნოდ დაავალოს შთამომავლობა! ნუთუ მღვდლები, რომელთაც მარტო ექვს-ექვსი მანეთი შეხვდებათ გადასახადად, ვერ შეიძლებენ ამ ფულების შეკრებას თავიანთ სამრევლოში იმ პირობით, რომ თითო წიგნი ამ დაბეჭდილი საგალობლისა თავიანთი ეკკლესიისათვის შეიძინონ? ჩვენ სრული იმედი გვაქვს, რომ ჩვენი სამღვდელოება ამ საგანს მიაქცევს ჯეროვან ყურადღებას, დაფიქრდება და მარტო სიტყვით კი არა, საქმითაც დაუმტკიცებს საზოგადოებას, რომ ის მზად არის ყოველ კეთილ საქმეს შეეწიოს და ხელი მოუმართოს. მთელი რუსეთის სამღვდელოების ყურადღება ეხლა იმაზეა მიქცეული, რომ ყველა ეკკლესიებში კარგად განწყობილი გალობა არსებობდეს. დროა, ჩვენც ვიზრუნოთ ჩვენი ხალხისთვის და არ დავუკარგოთ მომავალ თაობას ის მაინც, რაც დიდის გაჭირვებით შეუძენიათ და დაუტოვებიათ ჩვენთვის ჩვენს წინაპრებს.

წიგნიდან: „ქართული გალობის ქრონიკა 1861-1921“. თბილისი 2015. გვ.180-181-182.

პირველწყარო: გაზეთი მწყემსი, 1887, 30 ოქტომბერი, № 23, გვ. 1-4.